چوخ ملتلی ایران ئولکه سینده …

(استبداددان دمکراسی یه کچید مرحله سی)

ایران اراضیسینده قورولموش دولتلر دنیانین گوج و مدنیت مرکزلریندن اولوبدور. بیر نچه عصردیر کی، بورا دنیانین آپاریجی گوجلرینین دقتینده دیر. بیر زمانلار ایراندان قات – قات ضعیف اولان دولتلر بو گون اقتصادی – سیاسی و تکنولوژی باخیمدان خیلی گوجلنمیشدیر. اما قدیم دولتلردن بیری اولماسینا باخمایاراق ایران چاغداشلاشا بیلمیر. هرچند مقصدیمیز بو سببلره جواب تاپماق دئیل .شاهلیق اوصول اداره اتمه فورماسیندان تئوکراتیک رژیمه کچمک ئولکه نین چاغداشلاشماسینی داها دا انگلله دی. حاضیرکی ایداره اتمه فورماسی ایرانی اورتا عصرلر دورونه سوروکله دی. اگر محمد رضا شاه دورونده ئولکه اقتصادیاتینا اساسأ اجنبی شرکتلری نظارت ایدیردیلرسه، ایندیکی حاکمیت دورونده ایسه رژیمه مخصوص شرکتلر و اونلارین اقتصادی منفعتلرینی تأمین ایدن سیستم یاراتدیلار. مسئلأ «جهاد – سازندگی»، «بونیادی مستضفان» و سایر. بئله قوروملار وئرگیدن آزاددیرلار. بو تشکیلاتلار یوخسوللارین وارلانماسی مقصدینه خدمت ایتمه لی ایدیلر. اما حاکمیتده کیلر بوندان ئوزلری وارلاندیلار و نتیجه ده یوخسوللار داها دا یوخسوللاشدی. اسلام انقلابی اساسأ، انقلابین باشقا موسلمان ئولکه لرینه اخراجی اقتصادیاتا بویوک ضربه ووردو. ئولکه اقتصادیاتینی برباد وضیعته  سالماقلا یاناشی، اونون مدنیتینه ده بویوک ضربه ووردولار. «مدنی انقلاب» آدی آلتیندا آیت الله خمینینین ساغلیغیندا ئولکه ده کی عالی علم اوجاغلاری (دانشکده لر و دانشگاه لار) ایکی ایل قاپالی قالدی. نتیجه ده ١٦٥٠٠ اویرنجی و معلم تدریسدن کنارلاشدیریلدی. بودا مینلرله بینین ئولکه دن آخماسینا سبب اولدو. حقوق سیستمینده اورتا عصرلره مخصوص قانونلار تتبیق ایدیلدی. ینی قانونلار توپلوسو اورتایا چیخاردیلار. داشقالاق، شاللاق، دار آغاجیندان آسماق ،ایران – عراق ساواشی ئولکه دموکرافیاسینا دا جدی ضربه لر ووردو. بئله کی، همن ساواش گنج جانلی قوه ایله یاناشی چوخلو بینلری ده محو ایتدی. ئولکه داخلی وضعت اونون خارجی سیاستینه تاثیر گوسترمکده دیر. وطنداشلارین حقوقونو تاپدایان داخلی سیاست، ئوزونو خارجی سیاستده ده قاباریق شکلده بوروزه ویریر. ئولکه داخلینده بین الخالق حقوق نورمالاری و ایران آنایاساسی ملی انسان حاقلارینی پوزان بو حاکمیت، دولتلر آراسی مناسبتلرده ده بین الخالق حقوق پرینسیپلرینه حورمت ایتمیر. بئله کی، هیچ بیر بین الخالق حقوقی آکتلارا حورمت ایتمه دن اسلامی انقلابی ایخراج ایدیر. ایرانین چاغداشلاشماسی ایچون کیچن عصرده بیر نئچه دفعه شرایط یارانمیشدیر. ١٩٠٥- ١١- جی ایللرده ستارخانین باشچیلیغی ایله مسروطه حرکاتی ئولکه نین مدرنلشمه سینه ایلک جهد ایدی. اما بو حرکات ایرتجاع طرفیندن قاندا بوغولدو. بو حرکاتدان بیر مدت سونرا مرتجع پهلوی سولاله سی حاکمیته گتیریلدی. ایرانداکی مبارزه نسیللره نویتی اولاراق بیر – بیرینه اوتورولدو. شیخ محمد خیابانی حرکاتیندا مشروطه چیلر ده اشتراک ایدیردیلر. بو حرکات ایرانین دموکراتیکلشمه سی و جمهوریت اوغروندا مبارزه ایدن ایلک جریان ایدی. بودا ارتیجانین اییرنج سیاستینین قوربانی اولدو. ایکینجی دنیا ساواشی عرفه سینده و اوندان سونرا دییشیکلر دورو باشلادی. باشقا ئولکه لرده اولدوغو کیمی ایراندا دا مللتلر ئوز ملی- سیاسی حقوقلارینی الده ایتمک ایچون مبارزه یه قالخدیلار. بونون نتیجه سی اولاراق آذربایجان ملی حوکومتینین هر طرفلی یاردیمی ایله کوردوستاندا دا کوردلر ایلک دفه اولاراق ملی حوکومتلرینی قوردولار. موجود اولدوغو بیر ایل عرضینده (١٩٤٥- ٤٦) آذربایجان تورکلرینی (ملی حوکومتین) ایجرا ایتدیی دموکراتیک و اقتصادی اصلاحاتلار بو گونه قدر ال چاتمازدیر. قید ایتدیکلریمیزین تصدیقی ایچون بیر نچه اورنک گوسترمک واجیبدیر. ایران تاریخینده ایلک دفه اولاراق قادینلارین حقوقو کیشیلرله برابرلشدی. قادینلار سئچیب- سئچمک حقوقو قازاندیلار. اما بو گونکی ایران حاکمیتی قادینلاری جمعیتین یارارسیز بیر عضوونه چیویردی. بو گون قادینلارین حقوقو ایران آنایاساسی ١٥، ١٩، ٤٨- جی ماده لرینده ملی حاقلارین تامینی ایله باغلی ماده لرده ئوز عکسینی تاپسادا، محدود اولماسی ایله یاناشی ایجرا اولونمور. دکتر مصدیقین بیر ایللیک حاکمیتی ده ایرانداکی شاهلیق اصول ایداره سینی دیشه بیلمه دی. بو حرکات ایرانا پارلامنتلی دولت قورلوشو گتیردی. ئولکه ده اقتصادی اصلاحات باشلادی. بونون نتیجه سینده ایران نفتی داها چوخ خالقینین اقتصادیاتینین انکشافینا خدمت ایتمه لی ایدی. بو دورد حرکاتین هامیسینین باشچیسی ایندیکی ینیلیک طرفداری اولان ترکلر ایدی. اما دموکراتیک، ینیلیکچی، چاغداشی قوه لرین هامیسی مرتجع مرکزی حاکمیت طرفیندن قدارجاسینا بوغولدو. بو حرکاتلار بیر نتیجه الده ایتمه سه ده ایراندا دموکراتیک دوشونجه نین اساسینی قویدو. ئولکه وطنداشلاری، «آزادلیق»، «عدالت»، «ملی حاقلار» و سایره… بو کیمی دموکراتیک ایستکلری طلب ایدیردیلر. بهمن انقلابی محض بو طلباتدات دوغدو. بوتون امیدلر بو انقلابا باغلانمیشدی. تاسفلر اولسون کی، انقلاب باش ویرمه سببی ایله علاج ایده بیلمه مکله یاناشی، اهالیه ویردیی وعدلره عمل ایده بیلمه دی. ١٩٧٩- جو ایل انقلابیندا آذربایجانلیلار همیشه اولدوغو کیمی ئولکه نین دموکراتیکلشمه سینده آپاریجی رول اوینامیشدی. ائله بو انقلاب ١٩٧٨- جی ایلین فورالیندان باشلامیشدی. سووه ت لر بیرلییی داغیلدیقدان و «سویوق محاربه» سونا چاتدیقدان سونرا دنیا یونونه ینی ماهیت ویریلدی. بین الخالق مناسبتلرده ایکی قطبلو سیاست ایکی جبهه یه بولونمه سی ئوز یرینی تک جوتلوکله عوضله دی. «قلاباشلانما» ترمینی دنیا سیاستینه داخل اولدو. بو دا دنیا سیاستینه ینی ماهیت ویردی. تک قطوبلو دونیا سیاستی اقتصادی و حربی ماراقلارینین تامین اولونماسیندان ئوتری دموکراسی، انسان حقوقلاری، سوز، مطبوعات و فیکیر آزلیغی کیمی اساس پرینسیپلر ئونه چیخیر. ینی دنیا دوزنی مدنی جمعیتلرین ائله جه ده حقوقی دولتلرین فورمالاشماسینا شرایط یاراتدی. اما ایراندا بو پروسه سین عکسی ئوزونو قاباریق شکیلده گوسترمکده دیر. بوراداکی رژیم اؤزونون دوغوب یتیشدیردیی اصلاحاتچیلاری قبول ایده بیلمه دی. ئولکه ده کی باسقیلار داها دا گوجلندی. دنیادا صلح، تهلکه سیزلیک، کوتلوی قیرغین سلاحلارینین محو ایدیلمه سی سیاستی یورودولدویو هالدا، ایران آتوم نوه سلاحی الده ایتمه یه چالیشیر. بو ئولکه اقتصادیاتینین بحرانلی وضیعته سوروکله مکله یاناشی، دموکراسی، ملی و انسان حاقلاری اوغروندا مبارزه آپارانلاری، ائله جه ده بولگه و دنیانین تهلکه سیزلیینی هده له مه ده دیر. اوزون تاریخی مذاکره لر آچمادان بیلدیرمک اولار کی، ایران دولت قورلوشو چاغداش دنیانین طلبلرینه جواب ویرمیر. چونکی موجود تئوکراتیک حاکمیتین ایداره ایتمه اصولو اورتا عصرلر ساواشی ایداره چیلیینده تطبیق اولونوردو. بو قوروم خالقین ایراده سینی ایفاده ایتمیر. بئله دولت قورولوشوندا آیری- آیری فردلرین اسلام دینی پرده سی آلتیندا ئوز ایراده لرینی اورتایا قویورلار. دولت حقوق نظریه سینه اساسأ بو رژیمین هیچ بیر علمی اساسی یوخدور. یوخاریدا قید ایتدیییمیز پرینسیپلردن چیخیش ایدرک دئمک اولارکی، اسلام جومهوریتی و ائله جه ده هر هانسی دینی دولت قورلوشو چاغداش دنیانین طلبلرینه جواب ویرمیر. چونکی دینی پرینسیپلره گوره شریعت «تکلیف» دیمکدیر. بورادا بیر باشا امر و اطاعت وار. اما جمهوریت ایسه «خالقین سسی»، «رای» دیمکدیر. بئله لیکله، اسلام و یا دینلرین جمهوریتی افاده سینده بیر طرفین او بیری طرفی ایله ضدیت وار. ئولکه نین گله جک دولت قورولوشو ایله باغلی معاصر فیکیرلر (ایده یالار) مذاکره یه چیخاریلیب. ایراندا ظلم آلتیندا یاشایان ملی- سیاسی حقوقلارینین تامینی باخیمدان بو دوشونجه و نظریه لری توپلاییب آراشدیراراق معین بیر باخیشین ارصه یه گتیریلمه سی زامانین طلبلریندندیر. ئولکه نین سیاسی – ملی، اقتصادی، اجتماعی و حوقوقی پروبلملرینه اساسأ بین الخالق مناسبتلرین موقعینه گوره، ملتلرین ملی منفه لرینه اویغون دولت قورلوشو فورماسی یاراتماغا احتیاج دویولور. تاریخأ دموکراتیک رژیملی اولمایان ئولکه لرده دموکراتیک اداره ایتمه اصولونون تطبیقی ایچون کیچید مرحله سی ضروری ساییلیر. بو ئوزونو ایکینجی دنیا ساواشیندان سونراکی دورونده تصدیقله ییب. اونا گوره ده ایران کیمی چوخ ملتلی دولتلر اوچونده دموکراتیک پرینسیپلرین اوتوروشماسی ایچون کیچید مرحله سی مطلقدیر. کچید دورونون تملینی دموکراتیک دیرلرین تطبیقی ایچون شرایطین یارادیلماسی، ئولکه ده کی ملتلرین ئوز آرالاریندا مناسبتلرینی تنزیملین حقوقی نورمالاری فورمالاشدیریلماسینی تشکیل ایدیر. اودور کی، ایرانین ایندیکی دورومونو نظره آلساق، اوروپاداکی دولت مدللرینین بورژوآ ایچون اورنک گوستریلمه سی و اونون بورادا تطبیقینه جهد ایدیلمه سی کچید دورونون پرینسیپلرینی ایجرا ایتمه دن ممکن دییلدیر. ئولکه ده کی ملتلرین وضعتی نظره آلینماقلا، کچید مرحله سی ایتکلرینی اوغورلا باشا چاتماسی مسئله نین حللینه اویغون بین الخالق حقوق پرینسیپلرینین بیر باشا تامینیندن آسیلیدیر. دموکراتیانین تطبیقی و انکشافی، مدنی جمعیتین یارانماسی، حقوق دولتینین فورمالاشماسی بین الخالق حقوقا اساسأ بو دولتین گله جه ینی معینلشدیریر. ایرانین موجود مورکب و چیخیلماز وضعتی ئولکه ده کی ملتلرین وضعتینی، طالعنی، ملی وارلیغینی تهلکه آلتینا قویور. گرچکلیک بوندان عبارتدیر کی، تاریخأ ئولکه ده کی خالقلار، او جمله دن ترکلر، کردلر، عربلر، بلوچلار و باشقالاری زمان – زمان ملی وارلیقلارینین قورونماسی اوغروندا مبارزه آپارمیش، بو گون ده ملی حاقلارینین ـ تأمین اولونماشیندا اسرارلیدیرلار. ایستر کچمیشده، ایسترسه ده ایندیکی دولت قورولوشوندا بئله بیر عهمیتلی پروبلم ئوز حلینی تاپماییبدیر. بو ایسه ئولکه ده دولتچیلیک بحرانینین یارانماسینین اساس پروبلملریندندیر. دموکراتیک دیرلرله ملی بحرانین تأمینی و حل اولونماسی قارشیلیقلیدیر. باشقا سوزله بیرینین یوخلوغو، او بیرینینده حلینینی ممکنسوز ایدیر. قیساسی تحلیلدن گوروندویو کیمی هدف آیدیندیر. آنجاق بو مقصده نایل اولماق ایچون بللی مانعه لر آرادان گوتورولمه لیدیر. داها دوغروسو ئولکه ده ملی حاقلاری دا تأمین ایده بیله جک دموکراتیک رژیمین یارانماسی ایچون موجود تئوکراتیک حاکمیت و دولت قورومو مترقی حاکمیت و دموکراتیک رژیمله عوضلنمه لیدیر. اصلینده ئولکه اهالیسی انقلابلاردان و قان توکولمه سی ایله موشایعت اولونان حاکمیت دییشیکلیکلریندن یورولوبدور. او بوتون دییشیکلیکلری دینج و مدنی فورمادا حل اولونماسینین طرفداریدیر. ائله معاصر دنیانین ئوزونده بونون طرفداری کیمی چیخیش ایدیر. یوخاریدا قید اولوندوغو کیمی ئولکه ده کی ملتلر ئوز ملی حاقلاری اوغروندا مبارزه آپارمیش و آپارماقدادیرلار. اما بو مبارزه نی بیر سیرا قوه لر ئوز مجراسیندان چیخاریرلار. آجی تاریخی تجربه و موجود شرایط، حاققی تاپدانان و ملی وارلیغی دانیلان ملتللری ئوز ملی منصوبیتلری آلتیندا بیرگه مبارزه آپارماغین ضرورییتینی دیکته ایدیر. بئله کی، ایراندا حاکمیت و رژیم دییشیکلری عرفه سینده همیشه خالقلار ئوز میللی حاقلارینین تأمین اولونماسی طلبی ایله آیاغا قالخیبلار. اما بو طلبلر تأمین اولونمادیقدان ئولکه نی ایندیکی کیمی بحرانلی وضیعیتلرین یارانماسی عامللردن بیری اولموشدور. اگر گله جک دولت قورولوشو و حاکمیتی بو پروبلم حل ایتمه سه او مرتجع اولماقلا یاناشی،  هم ده گله جکده وأولکه ده ینی و اولکیندن داها درین، ماهیتجه دییشیلمین بحرانلا اوزلشه جک. وأولکه ده دموکراتیک قورولوش طرفداری اولانلاری ایلک نوبه ده نظره آلمالیدیرلار کی، اونلار ایللر بویو حاققی تاپدالانان ملتلرین حقوقلارینین تأمینی نظره آلینمالیدیر. اودور کی، هیچ بیر کوکو و اساسی اولمایان، ملتلرین اریدیلمه سی یولو قوندارما واحد ملتین مبارزه سی نتیجه سیز اولور. اوله کی، یوخاریدا قید ایتدییمیز بحرانین اساسینی قویور. اودور کی، سووه تلر بیرلییی داغیلدیقدان سونرا «سووه ت خالقی» ایفاده سی ده اونونلا بیرلیکده تاریخه قووشدو. اما بو ئولکه نین کچمیش وطنداشی اولموش ملتلر، ها بئله اتنیک آزلیقلار ایندی ده مدنیتلرینی ئوز ملتلری آدی آلتیندا یاشاتماقدادیرلار. اولکی ایللرله مقایسه ده حاکمیت ایچی مناسبتلر داها دا گرگینلشمه ده دیر. اقتدار منسوبلاری بونو اورت – باسدیر ایتمه یه چالیشسالاردا آرالارینداکی ضدیتی گیزله ده بیلمیرلر. بو گرگینلیگی ایلک نوبه ده ئوزونو اسلامی ملی مجلیسه و پریزیدنت سچگیلری قاباغی ئوزونو آچیق آشکار گوستریر. حاکمیت ایچی و اونو کناردان دستکلین قوه لر ، قوروپلاشمالار بو زمان حیس اولوناجاق قدر نظره چارپیر. بو ضدیتلرین و بولونمه لرین کوکونده حاکمیت ماراغی ایله یاناشی، هم ده موجود رژیمین عمرونون اوزاتماغی دورور. بوتون طرفلر ایتیردیکلری سوسیال اینامی (اتیباری) ینیدن قازانماغا چالیشیرلار. طبیعی کی، بو زمانلار بیر سیرا وعدلر ویریلر… اسلام جمهوریتی اعلان اولندوقدان سونرا ١٩٧٩- جی ایل انقلابینین باش توتماسی دا اساس روللاری اوینامیش سیاسی و ملی – سیاسی تشکیلاتلارین فعالیتلری یاساقلاندی و ١٩٤١- جی ایلدن ایسه اونلارا قارشی ایکی قات مبارزه باشلاندی. بو آنتی دموکراتیک «تمیزله مه عملیاتی»  نتیجه سینده ئولکه ده کی دموکراسی، عدالت، جومهوریت و آزادلیق اوغروندا مبارزه آپارمیش مینلرله انسان اعدام اولوندو، اوچ (٣) میلیوندان چوخ دوشونن بین (وطنداش) وطنی ترک ایتمه یه مجبور اولدو. بو قدر اعدام، سورگون، مهاجرت، حبسلر و سیاسی فعالیت قاداغالارا باخمایاراق، ئولکه ده مخالف دوشونجه نی لغو ایده بیلمه دیلر. حاکمیتین ایلک ایللرینده اسلام جومهوریتی پارتیا یاراتدیلار. سونرالار بونودا بوراخیب، هیچ بیر نظامنامه و مرامنامه سی اولمایان حزب الله قورومونو داها دا گوجلندیردیلر. اونلارین دیدیکلرینه گوره اسلام دولتینده بیر پارتیا اولار، او دا الله ین حزب الله واسطه سی ایله رژیم ئولکه ده ئوز ایستکلرینه اویغون «قایدا – قانون» یاراتماغا باشلادی… اما بوتون بونلارا باخمایاراق، ینه ده سیاسی و ملی- سیاسی تشکیلالار یاراندی… چاغداش شرایطده ایراندا دولتچیلیک پروبلمی و مسئله یه دایر ایره لی سورولموش تکلیفلر و چیخیش یوللاری اجتماعی – سیاسی پروسسلرین یاراتدیغی دییشیکلیکلر یرلی شراطین دورومونا اساسأ ایرانین ینی دولت مدلنینین واجبلیینی گوندلیه گتیریر. بونونلا علاقه دار بئله بیر چوخ ملتلی ئولکه ده هر ملتین ملی – سیاسی حقوقونون تأمین اولونماسی، نظرده توتولان دولتین فورما و قورولوشوندان آسیلیدیر. اونا گوره ده مختلف سیاسی قورملار و فردلر بو مسئله یه دایر چشیدلی پروقراملار، فکرلر اورتایا قویورلار. بونلا باغلی سون یوز ایللیک ایرانین دولتچیلیک تاریخینه ئوتری نظر سالاق. مشروطه حرکاتیندا حاکمیتین دییشدیریلمه سی و دولت اداره چیلیینده دییشمه لرین ایدیلمه سی ایله باغلی پروقرام (پلان) دیمک اولار کی، یوخ ایدی. سونرا کی تاریخی پروسسلرده میدانا چیخمیش ملی – سیاسی جریانلار بو ناقیسلیکدن کناردا قالمامیشلار.   

 شیخ محمد خیابانی حرکاتی ایلک ملی – سیاسی جریان کیمی آذربایجان تورکلرینین ملی حاقلارینین داها چوخ ویریلمه سینی طلب ایدیردی. بو حرکات ئولکه ده ملی حاقلارین تامینی باخیمیندان مرکزی حکومتله تک باشینا مبارزه آپاردیغیندان، فارس اولمایان ملتلری بو ایده یایا احاته ایتمه دییندن مغلوبیته اوغرادی. ئولکه نین شمالینی بوروموش جنگل حرکاتی، خوراساندا دا عینی فورمادا تهرانلا مبارزه آپاردیغینا گوره تکله نرک ملی – سیاسی مبارزه نی اودوزدولار. سونراکی مرحله ده آذربایجان ملی حوکومتی و کوردستان ملی حوکومتی تاریخی تجربه دن دوزگون یارارلانمادیقلاریندان اوغورسوزلوغا اوغرادیلار. بئله لیکله، ئولکه ده فارس اولمایان باشقا ملتلرله بیرلیکده مبارزه یه قالخمادیقلاریندان هر بیری آیری – آیریلیقدا مغلوبیته دوچار اولدولار. نهایت ١٩٧٩- ئجو ایلده فورال انقلابی زمانی سیاسی تشکیلاتلارین اساس حدفی حاکمیت و رژیم دییشیکلییدی. بو زمان اساس ایکی پروبلم نظره آلینمالی ایدی. بونلار هانسیلاردیر: ١- دولت قورلوشو: ٢- ملی پروبلملرین حللی. رژیمین دییشدیریلمه سی اوغروندا مبارزه آپاران تشکیلاتلارین پروقلاملاریندا بو مسئله لر یا هیچ عکس اولونموردو یا دا ناقص ویریلمیشدیر. همن قوروملارین یگانه هدفی اونیتار (واحد) دولت قورلوشو ساخلانماقلا، رژیمین دییشدیریلمه سی ایدی. حاکمیت دییشیکلیی مضمون باخیمیندان دموکراتیک دیرلرین برقرار اولماسیندا هیچ بیر ینیلیک یاراتمادی. موجود پروبلمله علاقه دار یارانمیش جریانلار. ئونجه دن قید ایتمک لازیمدیر کی، یارانمیش جریانلار قاباقکی سیاسی خطلرین بوراخدیغی صهولری بو و یا باشقا شکیلده تکرار ایتمه ده دیرلر. پروبلمین حلینه یاناشماقدا یارانمیش جریانلار اساسأ ایکی حصه یه بولونورلر:

１- پان ایرانیستلر:

２-  ملی جریانلار:

３-  پان ایرانیستلر، بونلار اساسأ بیر نئچه قولا بولونورلر:

４-  – شاهچیلار (سلطنتچیلر) بو قول ئوزو بیر نئچه حسه یه آیریلیر.

ملی مذهبلر (مدرن دینچیلر). بورا ملی جبهه نین قوللاری، ایران جمهوریت سئورلر، یاشلیلار پارتیاسی و سایره.

سولچولار، او جمله دن توده پارتیاسی، بیر نئچه قولا پارچالانمیش فدایلر تشکیلاتی، راهه کارگر (فحله یولو) و سایره… دموکراتیک جمهوریت پارتیاسی و لایق رسپوپلیکاچیلار پارتیاسی (بو قورملار اساسأ کیچمیش سولچو جریانلاردان آیریلمیشدیلار). یوخاریدا آدلاری چکیلمیش جریانلار و تشکیلاتلار ایچون عمومی و اورتا ایستکلر آشاغیداکیلاردیر: اساسی اولمایان، باشقا ملتلرین آسیمیلیاسیا ایدیلمه سی سیاستی نتیجه سینده یارادیلمیش «٨٠ یاشلی ایران ملتی» ایچون دموکراتیک رژیم قورماق: – ایرانین چوخ ملتلی ئولکه اولماسی عاملینی نظره آلماماق – پان فارسیست سیاستینین یورودولمه سینی دوام ایتدیرمک. پان ایرانیستلر آراسیندا ایرانین گله جک دولت فورماسینا باخیشدا دا فرقلی یاناشمالار وار. اونلارین بیر گروپو اونیتار (واحد و یا بسیط) دولتی، او بیریلری ایسه فدرال فورمالی جمهوریتین قورولماسینی ایسته ییرلر. پان ایرانیست فدرالچیلار آراسیندا دا ائله قوروملار واردیر کی، ایرانی چوخ ملتلی ئولکه کیمی قبول ایده رک ئوز مقدراتینی تعین ایتمه پرینسیپینی تانییرلار. اما اونلار همین پرینسیپ ماهیتینه آیدینلیق گتیرمیرلر. فدرال دولت قورلوشونو سیاسی – ایداره ایتمه سیستمی (موجود ایالت و یا اوستانلارا گوره) اساسیندا تسوور ایدیرلر. حاکمیت بولگولرینی ایالت و اونلارین تابعه چیلیکلرینده اولان شهرلر آراسیندا معینلشدیریرلر. بوله لری ملی یونلو تشکیلاتلاری تانیمیلار، یالنیز ایرانین بوتوولویونون قورونماسیندا بو تیپ تشکیلاتلار آپاریجی اولاجاقدیر. اونلار ملی دیللری فارس دیلینین کولگه سینده قویورلار. همین تشکیلاتلار فارس دیلینی «عموم ملی دیل و یا عنصییت دیلی» ساییرلار. ائله بوندان و بوردان باشلایاراق حاکمیته گلمه دنه حقوق پوزونتوسونا یول ویریلر.

 ٢- ملی جریانلار: ملی جریانلارین و تشکیلاتلارین دولتچیلیک مسئله سینه دایر یاناشمالاری.

 پان ایرانیستلرین پروبلمین حلینه باشخیشی حاقدا قیساجا معلومات ویریلدی. او بیری جریان ملی تشکیلاتلار و دوشونجه لره آیددیر. ئونجه دن دیمه لییک کی، ایراندا بو ملتلر موجوددور: تورک، فارس، کرد، بلوچ، عرب، ترکمن و سایره. پهلویلر حاکمیته گتیریلدیکدن سونرا ئولکه نین سیاسی- اداره ایتمه قورلوشو دییشدیریلدی. بوندان سونرا فارس اولمایان ملتلر ملی سیتمه مه معروز قالاراق، ئوز ملی حاقلاریندان محروم ایدیلرک ایندییه قدر ملی حقوقلارینی الده ایده بیلمه میشلر. ئوته ریده اولسا ملی سیتمه معروز قالمیش فارس اولمایان ملتلرین سیاسی تشکیلاتلارین مسئله یه باخیشی دایر پروقلاریمدان بیر سیرا ئورنکلری نظردن کیچیرک. بو تشکیلاتلار آراسیندا فکر باخیمیندان اوخشار جهتلر موجوددور. مسئلأ: – مرکزی شووینیست حکومته قارشی بیرگه مبارزه – ایرانین ایندیکی دولت قورلوشونا آلترناتیو اولاراق فدرالیزمین ایره لیه سورولمه سی، ملی حکومتین یارانماسی، مقدراتینی تعین ایتمه پرینسیپی اساس شعار کیمی قبول ایتمه، اراضی و بیر- بیرینین اراضیسینده یاشایان او بیری اتنوسلارین ملی حاقلارینین تأمینی، مرکزی حاکمیتین ایداره ایتمه قورلوشونون تقسیماتیندا (بونا نومونه اولاراق، آذربایجان تورپاقلارینین حسابینا مختلف ایالتلرین یارادیلماسی ایله آذربایجان اراضیسی پارچالانمیشدیر. بو گون آذربایجانا عائید تورپاقلارین معین حسه سی آذربایجان آدینی داشیمیر بو دا ئوز نوبه سینده مرکزی و یرلی ایداره ایتمه سیستمینده پروبلملر یارادیر). ملی تشکیلاتلاریندا پروقلاملاریندا گله جک دولت قورلوشو و فورماسینا باخیشدا دا تام آیدین تصوور یوخدور. هامیسی ملی مقدراتینی پروقلاملاریندا تثبیت ایتسه ده، بئله مهم پرینسیپین ماهیتینی آچیقلامیرلار. ملی حاقلار اوغروندا مبارزه آپاران تشکیلاتلارین هیچ ده هامیسی ملی دموکراتیک، ساغ تمایولو دییلللر. اونلارین آراسیندا سول یونلو سوسیالیست، سوسیال دموکرات ایدیولوگیالی تشکیلاتلاردا موجوددور. ملی تشکیلاتلار فدراتیو دولت قورلوشونا فکیرلری باخیمیندا دا تام ایدین اولماماقلا یاناشی، علمه سویکنمیر. (مسئلأ: یرلی قورومو، سوسیال – اقتصادی دوروم و سایره… بو کیمی پروبلملری نظرع آلمادان باشقا دولتلرین قورلوش فورمالارینی بیر باشا تطبیقینی ئورنک گتیرمک و یا فدرال دولتین آنلاییشی و سجیوی خصوصیتلرینین بیر- بیری ایله تام آیدینلاشدیریلماماسی).

 دولت و حقوق نظریه سینه گوره فدراتیو دولت قورلوشو آنلاییشی بئله گوتریلیر: اگر بیر نئچه مستقیل و حاکم ئولکه ئوزلرینین سیاسی- اجتماعی، اقتصادی، حربی منفعتلرینی قوروماق مقصدی ایله سیاسی بیرلیک یارادارلارسا، اونا فدراتیو دولت قورلوشو دییلیر: اوللر مستقیل اولموش قورلوشلارین همین اتفاقداکی کونوللو بیرلیینه فدراتیو قورلوش دییلیر، قید ایتمک لازیمدیر کی، اتفاقدان کونوللو چیخماقدا ممکوندور. اما یوخاریدا گوستریلدیی کیمی، ملی تشکیلاتلار بو و آنولوژی مسئله لری نظره آلماییبلار. دیمک اولارکی، پان ایرانیست تشکیلاتلاردا بئله فدراتیو دولت قورلوشو آنلاییشی ایله سجیعوی خصوصیتلری قاریشدیریرلار. علمه اساسلانیب مسئله یه آیدینلیق گتیرمک ایچون دولت حقوق نظریه سینه مراجعت ایدک. نظریه یه اساسأ فدراتیو دولت قورلوشونون ئوزللیکلری (اساس خصوصیتلری) بئله دیر:

– فدراتیو اراضیسی اونون ایری – آیری سوبیکتلردن (استان، ایالت، کانتون، جمهوری و سایره…) اراضیلردن عبارتدیر، – بئله دولتین عالی قانون ویریجی، ایجرا ایدیجی، محکمه حاکمیتلری مرکزی دولته مخصوصدور، فدرال و یرلی اورقانلار آراسیندا سلاحیتلر بولگوسونو آنایاسا معینلشدیریر. فدراسیا سوبیکتلرینین ئوزونون قانون ویریجی، ایجرا ایدیجی، محکمه اورقانلاری ایله یاناشی آنایاسالاری دا اولور. فدرال دولتلره خارجی سیاست، حربی و تهلوکه سیزلیک سیستمی مرکزی حاکمیتین الینده جمله شیر. فدرال دولتلرده، سوبیکتلرین دولت مستقیلیی اهمیتلی درجه ده محدودلاشدیریلیر. فدرال دولتلر مرکزله سوبیکتلر آراسیندا کونوللو مقاوله لره اساسأ یارانیرلار. بوتون قید ایتدیکلریمیزه راغمأ ایراندا دموکراتیک ایداره ایتمه سیستمی عنعنه سی اولماییبدیر. بونا گوره ده مسئله یه علمی – پراتیک یاناشماق داها دا واجب و مقصده اویغون اولاردی. ملتلر آراسیندا یارانان و یا یارادیلا بیله جک پروبلملری و فدراتیو دولت قورلوشونون یوخاریدا سادالادیغیمیز آنلاییش و ئوزلیکلرینی (سجیوی خصوصیتلرینی) نظره آلساق گورونور کی، ایران کیمی چوخ ملتلی ئولکه ده ملتلر حقوقوقنون تأمینی و دموکراتیایا بیر باشا (بلاواسطه) کچمک ایچون امکان و شرایط یوخدور. اودور کی، ملی حاکمیتلرین و اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت قورلوشونون تأمینی ایچون معین حاضیرلیق مرحله سی و باشقا سوزله کچید مرحله سی لازیمدیر.

 کچید مرحله سی و دولت قورلوشو. چوخ ملتلی ئولکه لرده دموکراتیایا کچید دورونده انسان حقوقلارینین قورونماسی ایله یاناشی، ملتلر حقوقلارینین تأمین ایدیلمه سی ایچون هانسی دولت فورماسی و ائله جه ده دولت قورلوشو فورماسی مقبول ساییلا بیلر؟ مسئله یه آیدینلیق گتیرمک ایچون دولت حقوق نظریه سینه اساسلانماق لازیمدیر. دولتچیلیه علمی یاناشماقلا موجود یوللارینی دا علمه سویکنه رک آختارمالییق. بو زمان آشاغیداکی سواللار جوابلاندیریلمالیدیر. ١- چوخ ملتلی ئولکه لرده استبداددان دموکراتیک قورلوشا کچمک ائله جه ده ئولکه ده کی ملتلر حقوقونون تأمینی ایچون اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت قورلوشو لازیمدیر. یوخسا قیسا مدتلی؟

 ٢- چوخ متلی ئولکه لرده مقدراتینی تعین ایتمک پرینسیپینه اساسلاناراق ملتلر حقوقونو تأمینی ایله یاناشی همین دولتلرده اراضی و مدنی پروبلملرین حلی ایچون کچید مرحله سینه احتیاج وارمی؟

 ٣- کچید مرحله سینین دولت قورولوشو نئجه اولمالیدیر؟

اودور کی، کچید دورو ایچون قیسا مدتلی دولت قورلوشو فورماسینین اساسلارینی حیاتا کچیریلمه دن چوخ ملتلی ئولکه لرده دموکراتیایا کچمه دن، ملتلر حقوقونونو تأمین ایتمه دن اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت قورلوشونون حیاتا کچیریلمه سی مومکونسوزدور. کچید مرحله سی چوخ ملتلی ئولکه لرده آسیلی ملتلرین ملی آزادلیق مبارزه سی عرفه سینده استبداددان دموکراتیایا قووشماق و ائله جه ده اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت قورلوشو برقرار اولماسی ایچون معین بیر مرحله دیر. قیسا فورمادا اولسادا ایرانین موجود دولت ایداره ایتمه سیستمی و ائله جه ده اوپوزوسیونون مختلف فورمالاردا ایره لیه سوردویو گله جک دولت ایداره چیلیک فورماسی و قورلوشو فورماسینا ئوتری بیر باخیش اونو گوستریر کی، ایراندا دموکراتیانین غلبه چالماسینین و ائله جه ده ایران چوخ ملتلی ئولکه اولاراق ملتلر حقوقونون تأمین اولونماسینین اساس سببلریندن باشلیجاسی بوراداکی دولت ایداره ایتمه سیتمینین علمی اساسلارا سویکنمه مه سیدیر. ائله بو سببدن ده مسئله یه علمی فورمادا آیدینلیق گتیریلمه سی ضروریتی میدانا چیخیر. بئله لیکله دولت فورماسی ئوزلویونده قارشیلیقلی علاقه ده اولان اوچ اونسورو چملشدیریر.

١- دولت ایداره چیلیک سیستمی.

   ٢- دولت قورلوشو فورماسی.

٣- دولت رژیمی فورماسی و دولت ایداره چیلیک فورماسی.

دولتین عالی حاکمیت اورقانلارینین قورلوشونو، اونلارین تشکیلینی و اونلارین آراسینداکی سلاحیت بولگوسو قایداسینی معینلشدیریر. دولت ایداره چیلیک فورماسی ایداره ایتمه ایشینده آشاغیداکیلاری داشییر. دولتین عالی اورقانلارینین یارانماسینی و اونلارین قورلوشونو معین ایدیر.

دولت حاکمیتی ایله وطنداشلار آراسینداکی قارشیلیقلی مناسبتلری تنظیمله ییر

دولتین عالی و دیگر اورقانلاری آراسیندا قارشیلیقلی مناسبتلری تنظیمله ییر. دولت قورلوشو فورماسی دولتچیلیک مسئله سینده هر زمان دولت فورماسی ایله یاناشی، دولت قورلوشو قورماسی دا علمی شکیلده ایزاح ایدیر. دولت قورلوشو فورماسی دولتین ترکیب حسه لری ایله دولت حاکمیتین یرلی اوئرقانلار آراسیندا قارشیلیقلی مناسبتلرین خصوصیتلرینی آشکار ایدن ملی انزیباط- اراضی قورلوشودور.

ایداره چیلیک فورماسیندان فرقلی اولاراق، دولتین فورمالاشماسی بورادا حاکمیت، مستقیللیک و یرلرده بولگو باخیمیندان تحلیل ایدیر. دولت قورولوشو پرینسیپلری آشاغیداکیلاردان عبارتدیر.

دولتین داخلی قورلوشونون هانسی حسه لردن عبارت اولدوغونو، بو حسه لر حقوقی ئوهده لیکلرینین و قارشیلیقلی مناسبتلرینی معینلشدیریر.

مرکزله یرلی اورقانلارآراسیندا مناسبتلری تعین ایدیر.

همن دولتده کی هر ملتین منافعینه اویغون دولت فورماسینی معینلشدیریر. دولت فورماسی ایله دولت قورلوشو فورماسینین ایضاح ایدیلمه سیندن مقصد اودور کی، چوخ ملتلی ئولکه لرده استبدادان دموکراتیایا کچید مرحله سینین قیسا مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت فورماسی اولاراق، دولت قورلوشونون وظیفه لرینین اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش و یا مرکزلشدیریلمیش دولت فورمالارینی بیر – بیریندن فرقلندیرمکدیر. مسئله نی پراتیک باخیمدان آیدینلاشدیرماق ایچون بیر نچه اورنک گتیرمک داها ئونملی اولاردی. سون اون (١٠) ایلده بیر سیرا چوخ ملتلی آسیا و آفریکا ئولکه لرینده کچید مرحله سینی (فدرال دولتله حاضیرلیق مرحله سی) دوور ورماقلا استبداددان بیر باشا اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش (فدرال) دولت قورلوشو فورماسینی حیاتا کچیرمک جهدی اوغورسوزلوقلا نتیجه لنمیشدیر. قید اولوندوغو کیمی همن دولتلرده دموکراتیانین تأمینی ایچون کچید مرحله سی نظره آلینمامیشدیر. بونلارا نمونه اولاراق سودان عراق و افغانستان ئولکه لرینده دولت دییشیکلیکلرینه (فورما و قورلوش باخیمیندان) باخمایاراق دموکراتیا بو ئولکه لرده قیسیر قالدی. مسئله نی داها دقیق آیندینلاشدیرماق ایچون یوخاریدا آدلاری چکیلن دولتلرین اوخشار جهت لرینی نظردن کچیرمک ئونملی اولاردی. بو اوخشار جهت لر آشاغیداکیلاردی.

١- اوچونجو دنیا ئولکه لرینه منصوبدورلار.

٢- چوخ ملتلی ئولکه لردیرلر.

٣- مسلمان ئولکه لریدیرلر.

٤- دولت ایداره ایتمه سیستمی باخیمیندان دموکراتیک عنعنه لری اولمایان ئولکه لردیرلر و سایره…

افغانستاندا، عراقدا و سوداندا دیکتاتورلوق و مرکزی شووینیست حاکمیتلری دییشدیریلمیشدیر. آدی چکیلن ئولکه لرده فدراتیو دولت قورلوشونون اساسیندا ینی آنایاسا قبول ایدیلمیشدیر. اما کچید مرحله سینی کچیرمه دیکلرینه گوره، حاکمیت بولگوسو بو ئولکه لرده موجود ملتلرین سایی اساسیندا قورولمادیغینا گوره و سایره.. بو ئولکه لر دمکراتیک لشه بیلمیرلر و بوتون ملی پروبلملر بحرانلی قوروملارینی قوروماقدادیرلار. عراقدا ترکمن و کرد پروبلمی ئوز حلینی تاپا بیلمیر. ائله بو ئوزو – ئوزلویونده ینی قورولموش فدرال دولتلرده ملتلر حقوقونون پوزولماسیندان خبر ویریر. ائله جه ده آدی چکیلن ئولکه لرده دینی پروبلملر (سنی و شیعه) دوام ایدیر. سوداندا دا آنالوژی پروبلملر دوام ایدیر. ٢١ ایللیک وطنداش محاربه سیندن سونرا (بو محاربه ده ٢ میلیون انسان حلاک و ٤ میلیون انسان ئوز یورد یووالاریندا دیدرگین دوشموشلر) ٢٠٠٥/٠١/٠٩- ده محاربه آپاران طرفلر آراسیندا صلح مقاوله سی باغلانمیشدیر. ئولکه ده فدراتیو دولت قورلوشو اساسیندا ینی آنایاسا قبول ایدیلمیشدیر. اما بونلارا باخمایاراق ئولکه نین دارفور ایالتینین ملی – سیاسی ایستکلری، آدی چکیلن مقاوله ده هیچ مذاکره موضوسو اولمامیشدیر. اونا گوره ده همن ایالتین آزادلیق اوردوسو خودمختارلیق اوغروندا سلاحلی مبارزه نی دوام ایتدیریر. قید ایتمک لازیمدیر کی، دارفور ایالتی آزادلیق اوردوسونون سلاحلی دویوشلرینین نتیجه سینده ٧٠ مین انسان حلاک اولموش و ١ میلیوندان آرتیق انسان دیدرگین دوشموشودور. همن مبارزه ده کندلی قارا دریلرین و عربلرین آراسیندا گیدیر. اونلار حاکمیت بولگوسونده ملی حاقلارینی نظره آلینماسیندان ناراضیدیرلار. یوخاریدا آدلاری چکیلن ئولکه لرده فدراتیو دولت قورلوشو اساسیندا ینی آنا یاسانین قبول ایدلمه سینه باخمایاراق ملی تهلکه سیزلیک ئوز حللینی تاپا بیلمیر. گوستریلن مقاملار اونا دلالت ایدیر کی، چوخ ملتلی ئولکه لرده اونیتار (مرکزلشدیریلمیش و یا واحد) بلاواسطه اوزون مدتلی مرکزلشدیریلمه میش (فدرال) دولت قورلوشونا کیچمک و یا ایجراسیندا معین حاضیرلیق (کیچید) مرحله سینه احتیاج دویولور. نتیجه اعتباری ایله ایراندا دا چوخ ملتلی ئولکه اولاراق، مقدراتینی تعین ایتمه پرینسیپینین ایجراسیندا و اوله جه ده دموکراتیانین غلبه چالماسیندا کیچید مرحله سی لابوددور. کیچید مرحله سینین وظیفه لری آشاغیداکیلاردان اعبارتدیر:

انسان حقوقلاری ایله یاناشی ملتلر حقوقونون تأمینی، اراضی و مدنی پروبلملرین حلی، ملی سیتمه مه معروض قالمیش ملتلرین حقوقی مناسیبتلرینین تنضیمله ین نورمالارین یارادیلماسی، استحصال مناسبتلرین غیری متناسبلیینی آرادان قالدیرماق، استحصال قوه لری ایله اجتماعی مناسبتلرین تنضیملنمه سی ملی حکومتلرین یارادیلماسی، مقدرالتینی تعین ایتمه پرینسیپی اساسیندا ئولکه ده کی ملتلر حقوقونون تأمین ایدیلمه سی اوغروندا مبارزه ده هر ملتین ئوز ملتی آدی آلتیندا سیاسی – مدنی فعالیت گوسترمه سی واجیب شرطدیر. دموکراتیک اولمایان ئولکه لرده هیچ بیر ملت ئوز ملی ایستکلرینی گرچکلشدیره بیلمیر. بوندان ئوتری همن ملتلر مرکزی حاکمیت طرفیندن یورودولن شووینیست سیاسته قارشی بیرگه مبارزه آپارمالیدیرلار. چونکی تاریخی تجربه گوستریر کی، ملی سیتمه معروض قالان هر هانسی بیر ملت تک باشینا مرکزی حکومته قارشی مبارزه ده مغلوب اولور. بونون تکرار اولماماسی ایچون بئله ملتلر بیرلیکده ملی – سیاسی پلاتفورمالارینی یاراتمالیدیرلار. کچید مرحله سینده دولت فورماسی یالنیز جومهوریت اولمالی و قیسا مدتلی قورلوش فورماسی دموکراتیک دیرلره اساسلاناراق هر بیر ملتین سایینا اویغون اولاراق ملی مجلیسینی فورمالاشدیرمالیدیر. همن مجلس ایسه ئوز نوبه سینده قیسا مدتلی مرکزلشدیریلمه میش دولت قورلوشو فورماسینین یارانماسی ایچون حقوقی اساسلاری حاضیرلامالیدیر. عینی حالدا کچید دورونون عموم ملی مجلسی فدرال دولت باشچیسینی سیچیر و ناظرلر کابینتینی فورمالاشدیریر. یوخاریدا سادالانان اساسلار و پرینسیپلره گوره ایراندا چوخ ملتلی ئولکه اولاراق بورادا یاشایان ملتلرین ملی – سیاسی و دموکراتیک – دولت حقوقلارینین تأمینینده کچید مرحله سینه احتیاجی واردیر. بوتون بو علمی آنالیزلردن و ایضاحلاردان مقصد اوندان عبارتدیر کی، بئله چوخ ملتلی دولتلرده ده او جمله دن ئولکه ده مدنی جمعیت یارادیلسین و حقوق دولتی حکم سورسون. بئله جومهوریتین دولت قورلوشونو ماهیت و مضمون باخیمیندان نظردن کچیرمک چوخ ئونملی اولاردی: اساس آزادلیقلار و حقوقلار: ملیتی، دیلی، دینی، و سیاسی باخیشلاریندان، ملی – اجتماعی مناسبتلریندن آسیلی اولمایاراق دموکراتیک قانون عالییینی رهبر توتاراق تأمین اولونمالیدیرلار. دولتین معاصر آنلامینا گوره، دولت وطنداشلارین قارشیلیقلی مناسبتلرده حقوق نورمالاری اساسیندا فعالیت گوسترمه لیدیر. حقوق دولتینده حقوقون اوستونلویو او زمان رول ایناییر کی، حقوق وطنداشلارینین آزادلیغینین اولچوسو کیمی چیخیش ایتسین. بئله شعاییتدریر کی، جمعیتده عدالت کوم سوره بیلر. دموکراتیک و حقوق قونولارینین اساسیندا یارانمیش قونونلارین اجراسی جمعیتده اعدالتین تجسومودور. یالنیز قانون ویریجی اورقانین انشکافی حقوق دولتینین قورولماسی ایچون یترلی دییلدیر. همن اورگانلاردا قانونلار قبول ایدیلیب، باشقا اورگان طرفیندن اونلارین دوزگون حیاتا کچیریلمه مه سی حقوق دولتینین علیهینه دیر. دولتچیلیین حقوقی اساسلاری، حقوقون حمکرانلیغی، ایستحصال قوه لرین حقوق برابرلیی، جمعیتین انکشافینین و رفاهینی یوکسکدیریلمه مه سینی اقصادی طرفدن حیاتا کچیریر. حقوق دولتینین اجتماعی اساسلاری آزاد وطنداشلارین اجتماعی ترقیسینی ئوزونده جملشدیریر. انسان و اونون ماراقلاری هر زمان دقت مرکزینده دیر. اجتماعی عدالت، هومانیزم و ان ئونملیسی انسان لیایقتینین قورونماسی حقوق دولتینین اخلاق دیرلرینی تشکیل ایدیر و فرد اوزرینده هر جور ظلم و زوراکیلیغی ایستیثنا ایدیر. آوتوریتوریزم حقوق دولتینین یارانماسینا انگل توره دیر. عینی زماندا جمعتین ترقیسینی لنگیدیر. حقوق دولتینده هیچ بیر حرکت آنایاسایا ضد اولمامالیدیر. آنا یاسانین عالیییی حقوق دولتینین آیریلماز حسه سی و علامه تیدیر. قانون هر شیدن ئونجه آنایاسانین عالیلیینی، محکمه حقوق سیستمینین، قانون ویریجی اورگانین جمعیتده عدالت و حقوق سابتلیینی یاراتمالیدیر. شخصیتین توخونوزمازلیغی، تحصیل، اجتماعی تامینات، محکمه حقوقو فردی حقوقلارین تأمین اولونماسی دیمکدیر. دولت اورقانلاری حقوقا طابع اولمالی، وظیفه لرینی پوزدوقدا مسئولیته جلب اولونمالیدیرلار. حقوقی دولتین تشکیلی و فعالیتینین اساس پرینسیپی حاکمیت بولگوسوندن اعبارتدیر. عالی قانون ویریجی، ایجرا ایدیجی و محکمه اورقانلارینین قانونا طابع اولماسی اساس شرطدیر. بئله دولت قورلوشو مضمون و ماهیت اعتباریله واحد دولت حاکمیتینین و توتالیتار ایداره چیلیین قارشیسینی آلیر. نظرده توتولان جمهوریتده ئولکه نین داخلی و خارجی سیاستینین اساس یونلرینی عالی قانون ویریجی اورقان معینلشدیریر. نتیجه اعباریله ایجرا ایدیجی و محکمه حاکمیتینین فعالیتلرینی تنزیمله ییر. بئله لیکله سوزو گیدن جمهوریتین دولت مکانیزمینده قانون ویریجی اورقانین اوستونلویو تأمین اولونور. ایجرا ایدیجی حاکمیت اورقانلاری واسطه سیله قانون ویریجی حاکمیت طرفیندن قبول اولونموش حقوق نورمالارینین رئالیزه سی تأمین اولونور. ایجرا اورقانلاری و دولتین وظیفه لی شخصلری قانوندا نظرده توتولمایان حقوق و وظیفه لردن یارارلانا بیلمزلر. محکمه اورقانلاری جمهوریت هر هانسی بیر حقوق پوزونتوسوندان قورویور. عدالت محکمه سی حقوق دولتینده یالنیز محکمه اورقانلاری واسطه سی ایله حیاتا کچیریلیر. بو اورقان یالنیز حقوقو و قانونو رهبر توتور. او قانون ویریجی و ایجرا ایدیجی اورقانلارین سوبیکتیو تأثیریندن آسیلی دییل. عدالت محکمه سینین مستقیلییی و قانونا طابع اولماسی، وطنداشلارین حقوق و آزادلیقلارینین قورونماسی جمهوریت دولتچیلیینین قارانتیدیر. آنا یاسا حقوقی نظارت وظیفه سینی آنا یاسا محکمه سی یرینه یتیرمه لیدیر. بو محکمه قانون ویریجی حقوقی یارادیجیلیغ ایشینده آنا یایاسانین عالیلیینی تأمین ایدیر. یوخاریدا قید اولونان مقاملار نظرده توتولان جمهوریتین سجییوی خصوصیتلرینی ئوزونده عکس ایتدیریر.