سلطانعلی میرزه زاده
اؤلکه ده یارادیلمیش اسلام اقتصادی قورولوشونون اساس ترکیب حیصه لریندن حساب ائدیلن کووپئراتیو مسئله سیله علاقدار اسلام کووپئراسییا ناظرلیینین تأسیس ائدیلمه سی حاقیندا قانون لاییحه سی حاضیرلانمیش و بو لاییحه مجلیس طرفیندن تصدیق ائدیلمیشدیر. ناظرلیین اساس وظیفه سی «اسلام کووپئراسییا پرینسیپلرینی حاضرلاییب حیاتا کچیرمک، اونو لازیمی ایستیقامته یؤنلدیب گنیشلندیرمک و بوتون اؤلکه ده کووپئراتیو حرکاتینی علاقه لندیرمکدن عبارت ایدی. اسلام کووپئراسییا ناظرلیینین یارادیلماسی ایران قانونونون ۴۳، ۴۴ و ۴۵- جی مادده لریندن ایره لی گلیر. بورادا ایران اسلام رئسپوبلیکاسینین اساس اقتصادی قورولوشونون اوچ نؤع مولکیت فورماسیندان: دولت بؤلمه سی، کووپئراتیو (تعاونی) و خصوصی بؤلمه دن عبارت اولدوغو قید اولونور و اونلارین هر بیرینین احاطه ائتدیی ساحه لر آیدینلاشدیریلیر. لاکن قاباقجیل سول دولت و کووپئراتیو بؤلمه لری شامیل ائدیلیر. خصوصی بؤلمه بیر نؤع یاردیمچی کاراکتر داشیییر و همین ایکی بؤلمه نین تکمیللشدیریلمه‌سینه خدمت ائدیر. بئله کی، خصوصی بؤلمه یه اقتصادیاتین او ساحه -لری داخل ائدیلمیشدیر کی، اونلار مولکیتین بیرینجی ایکی بؤلمه سینه داخل دئییلدیر. یعنی خصوصی بؤلمه – اکینچیلیین، مالدارلیغین صنایعنین، تجارتین و خدمترلرین او ساحه سینه شامیل اولور کی، اقتصادیاتین دولت و کووپئراتیو بؤلمه لرینین فعالیتینی تکمیللشدیرسین.
کووپئرتیو بؤلمه سی شهر و کندلرده اسلام قایداسی اساسیندا تکمیل ائدیلمیش استحصل و ساتیش موسسه لرینی و بؤلوشدورولموش شیرکتلرینی احاطه ائدیر. بئله کی، اسلام قایداسی اساسیندا تشکیل ائدیلمیش کووپئراتیو شیرکتلری کند و شهر یئرلرینده استحصال و تیجارت ساحه سینده عمومی اهالی خئیرینه فعالیت ساحه لری نظرده توتولور. بو شیرکتلرین فعالیتی اساسیندا گویا اسلام نورمالارینا ضد اولان واسطه چیلیک، سلمچیلیک کیمی حاللار آرادان گئده جک، اونلارین واسطه سیله بازاردا قیمتلرین بئش نؤع ثابت ساخلانماسینا مثبت تأثیر ائدیله جکدیر. بونلارین اسلام نورمالاری ایله اداره اولونماسی اوچون شریعت قایدالاریندا تجارت- تجارتچی‌لیگه، استحصال- استحصالاتشیلیغا بسله نیلن دینی موناسبت اساس گؤتورولمه لی و بو باخیمدان اداره اولونمالیدیر.
ائله جه ده اقتصادی کیمی حساب ائدیلن بو شیرکتلرین اسلام دینینه درین ائتیقادی اولان آداملار طرفیندن اداره ائدیلمه ی نظرده توتولور.
کووپئراتیو بؤلمه‌سینین اؤلکه ده گؤستریله جک رولو نظره آلیناراق اونون گنیشلندیریلمه سی و انکشافی باره ده اسلام حکومتی طرفیندن بیر سیرا تدبیرلر گؤرولموشدور. مثلاً، اؤلکه ده استهلاک، ساتیش، منزیل- تیکینتی، شهر کرئدیت کووپئراتیولری و او جمله دن ال صنعتی، خیردا صنایع و دیگر کووپئراتیولر یارادیلدی.
لاکن کووپئراتیو سیستمی اؤزو هله ئولکه ده گئنیش میقیاس آلا بیلمیر. چونکی کووپئراتیولرین فعالیتی اکثر حاللاردا فورمال کاراکتر داشیییر، دولتین ائتدیگی یاردیم چوخ واخت هئچ اونلارا چاتمیش و بونا گؤره ده کووپئراتیو حرکاتینین فعال تشکیلاتلاری ایشدن سویوموش، کوتله لر ایسه بو تشکیلاتلارا داها اینانیر.
دیگر طرفدن خان- بئیلرین و مولکدارلارین یئرلرده مقاومتی و اونلارین کووپئراتیو موسسه لرینه قارشی فعالیتینین یوکسک حکومت دایره لرینده حمایه ائدیلمه سی کووپئراتیولرین فعالیتینی هئچه ائندیرمیشدیر.
مولکدار دایره لرینین فکرینجه، بو تشکیلاتلارین فعالیتینی اشتراک ائتمک اوچون هئچده موستقیم اولاراق اونلارین عضوو اولماغا احتیاج یوخدور، ساده جه اونلارین فعالیتینه پول کؤچورمک یا دا سهملرینی آلماق یولو ایله کووپئراتیولرده اشتراک ائتمک اولار. گؤروندویو کیمی، مولکدارلارین مقصدی کووپئرتیولرین فعالیتینه نفوذ ائدیب، اونلارین ماهیتینی اؤز منافعلرینه اویغون صورتده دهییشدیرمک و اؤزلریندن آسیلی وضعیته سالماقدیر. حادثه لرین گئدیشاتی گؤستریر کی، اونلار گئتدیکجه بونا نایل اولورلار. بئله کی، انقلابدان سونراکی ایلک آیلاردا شهرلرده مسجیدلره وئریلن مادی وسایطین حسابینا یارادیلان اسلام استهلاک کووپئراتیولرینده شهرین یوخسول طبقه لری دولت قیمتلری ایله گونده لیک طله بات ماللاری آلیردیلار.
لاکن چوخ کئچمه دن بو کووپئرتیولرین ده فعالیتی دایاندیریلدی. دئییلنلر بئله بیر فکر سؤیله‌مه‌یه اساس وئریر کی، ایلک باخیشدا گئنیش خلق کوتله لرینین منافعیینه اویغون اقتصادی ثمره وئره بیله جک کووپئراتیو سیستئمی روحانیلرین زورلا تحمیل ائتدیگی اسلامی قایدالار اوزوندن و عمومیتله وارلی طبقه لرین اراده سینین ایفاده سی اولمادیغینا گؤره اونون فعالیتی گئتدیکجه هئچه ائندیریلیر.
قایناقلار:
۱. «کیهان» قزئتی، ۱۰.۱۰.۱۹۸۱- جی ایل
۲. «کیهان» قزئتی، ۲۸.۱۱.۱۹۷۹- جو ایل
۳. اندیشاها در را- یئ بخری مسائل- ائ انقلاب- ائ ایران تهران ۱۹۸۳- جو ایل، سه. ۷۳، ۷۴.