انقلابچینین باشینا گلن بیر حادثه دن بحث اولونور
نیازی ئوزو و انوشیروان حاقیندا باشلارینا گلن بیر احوالاتی نقل ائدیب دئییردی:
تهران حکومتینین ۱۹۴۶- جی ایلین دکابریندا وطنیمیزه خائینجه‌سینه غفلت باسقینلاردان سونرا مرکزی کمیته نین تاپشیریغی ایله تبریزین یاخین شهرلریندن بیرینه مخفی تاپشیریغا گؤندریلمیشدیک. بیز بیر نئچه تاپشیریغی یئرینه یئتیردیکدن سونرا بد خبر اشیتدیک. بیزه بو بد خبری قوناغی اولدوغوموز شیخ علی خانین اوغلو اشرف بئی وئردی. او، بو وقت چوخ هیجانلی ایدی. خبری دئدیکجه خیانت دئییردی. بیز اونلارین چوخدانکی قوناقلاریندان ایدیک. بونا باخمایاراق کی، اونلارین عائله‌سینده هئچ بیر پارتیا عضوو یوخ ایدی. بو آداملارین بیزیم پارتیایا چوخلو اعتمادلاری وار ایدی. قوناقپرور عائله باشچیسی بو خبردن چوخ ناراحات اولموشدو. اوغلوندان خبری اطرافلی اؤیرهندیکدن سونرا بیر قدر فکره گتدی.
او، تئز هر ایکی اوغلونو یانینا چاغیریب، اونلارا نه ایسه تاپشیریق وئردی. سونرا انوشیروانین یانینا گلدی و دئدی:
«اوغوللاریم ایشلر چوخ پیسدیر. شاه قوشونلاری آذربایجانین بیر چوخ شهرلرینی توتوبلار. ایندی هر دقیقه قورخولودور. تبریز الد‌ن گئدیر. تهران حکومتی وحشی حرکتلری ایله بوتون شهرلرده چوخلو قانلار آخیدیر. سیزینکیلر گئری چکیلیر. چوخلو فدائی قیریلیر. گوجلر برابر گلمیر. شاه قوشونلاری طیاره لردن، تانکلاردان، توپلاردان استفاده ائدیر. چوخلو قانلار آخیدیلیر. شهرده، کندلرده قان سو یئرینه آخیدیلیر. چوخ یئرلرده پوستلار قورولور. شهرلر آراسی آختاریشلار گئدیر. توده چیلری یئرینده جه گوله باران ائدیرلر. شاه قوشونلاری چوخ سرعتله ایر‌لی گدیرلر. بئله گئتسه بورالارا حتی گلیب چیخاجاقلار. سیز هئچ یئره ترپنمه یین، ائودن باییرا چیخماق لازیم دئییل.»
شیخ علی بئی ائله دانیشیردی کی، ائله بیل اؤزو بو ایشین ایچینده ایدی. او بیزه دئدی:
«اوغلانلاریما تاپشیرمیشام کی، سیزینله مشغول اولسونلار.»
اونون بیزیم یاشدا ایکی اوغلو وار ایدی. بؤیوک اوغلو اشرف بئی، کیچیک اوغلو رحیم بئی ایدی. رحیم بئی چوخ جلد آدام ایدی. ئوزو ده ظارافاتیندان قالمازدی.
بو شهرده ان حرمتلی بئی وار ایدیسه او دا شیخ علی بئی ایدی. اونا بو خبری ان معتبر یئردن چاتدیرمیشدیلار.
آرادان چوخ کچمه دی کی، اونلارین اولدوغو شهری همین گون شاه قوشونو بورودو. بوتون کوچه لرده آتیلان توپ- توفنگ سسیندن قولاق توتولوردو. اونلار ئوز کؤهنه ئوزباشینالیقلارینی حیاتا کئچیرمک اوچون شهرین مرکزی کوچه لرینده چوخلو دار آغاجلاری قویموشدولار. آختاریشلارا باشلامیشدیلار.
شهرین بعضی گؤرکملی یئرلرینده شعارلارلا یاناشی دار ئیآغاجلاری قورولموشدو. شعارلار دا شعارچیلار دا همین یئرده آخشاملامیشدیق. اومیدیمیز اشرف بئی، رحیم بئی و آتاسی شیخ علی بئی ایدی. چونکی بو شهرین گیزلی قاچیش یوللاریندان خبرسیز ایدیک. شیخ علی بئی آییق حرکت ائدیردی. او، نؤکرلریندن بیر- ایکیسینی ائوین اطرافیندا پوسقودا قویموشدو. قورخولو خبر اولان کیمی تئز خبر وئرمه لی ایدیلر. او، ائوینده بیزیم اوچون دؤشه مه ده خالی- خالچانین اوستونده ۴- ۵ یئرده دیرسکله نمکدن ئوتری مخمر یاستیقلار بیر- ایکی یئرده ده خور- خور غلیان قویموشدو. ماسانین اوستونده دونیانین ان یاخشی ایچکیلری دوزولموش، یانیندا دا تزه فرانسیز کارتی. بئیین تاپشیریغی ایله گئییملریمیزی ده دهگیشیب بئی اوغلو اولموشدیق. هره‌میزه ده بی لقبی وئرمیشدیلر. ابراهیمییه – قمبرعلی بی، منه ایسه حیدرعلی بئی لقبی. هر ایکیمیز تبریز بئیلرین‌دن ایدیک. تاجیرلیک‌ده تبریزده بیزدن آرتیق تاجیر تانینمیردی. اما اونو دئییم، بوندان قاباقکی گئییمیمیزین اؤزو بو بئی گئییمیندن گئری قالمیردی. اونا گؤره ده رحیم بئی بو حادثه دن قاباق بیزه ظارافاتلا دئییردی: «گلین گئیییمیزی دهگیشک، سیزین یاخشی گئییمینیز وار» بیز بونو ظارافات بیلیردیک. ایندی او رحیم بئی بیزیم رولوموزو اویناییردی. او، یاخینلیقداکی پنجره دن تئز- تئز کوچه یه بویلانیردی. بیز گئییمیمیزی دهگیشیب، آرتیق ایشه باشلامیشدیق. هره نین جیبینده نه پول وار ایدیسه اورتالیقدا ایدی. تزه جه خور- خور قلیانلار خورولداییردی کی، نؤکرلردن بیریسی جانی هؤووللو ئوزونو ایچهری آتدی. او، تئز اشرف بیگه خبر چاتدیردی کی، آغا، اوچ- دؤرد علی سلاحلی ژاندارم بیزه یاخیشلاشیر. نؤکر سؤزونو دئمیشدی کی، داروازانین قاپی زنگی چالینماغا باشلادی. زنگ دایانمادان چالییر، قاپینین جفته‌سی ده وورولوردو. شیخ علی بئی بیزه ساکیت، تمکینلی اولماغی، ئوزونوزو ایتیرمه مه یی تاپشیردی. او، ئوزو اونلاری قارشیلاماغا گئتدی. بیز بو واخت بالا- بالا ویسکیدن ووروب، قلیانلاری خورولدادیردیق. ائوی قلیان و ایچکی ایییی بوروموشدو. دئیه سن شیخ علی بیگله راضیلاشمامیشدیلار اونلاردان ایکیسی داروازا آغزینا قالیب، ایکیسی ایسه پیللهکانلا ایکینجی مرتبه یه – بیزیم اولدوغوموز ائوه قالخیردیلار. اشرف بئی دئییردی:
«سیزی کیمسه یامان ساتیب. سیز ئوزونوزو او یئره قویمایین. «آتام دئدیی کیمی حرکت ائدین».
بیز تئز الیمیزده کارت رولا گیرمیشدیک. هر ایکیمیزین گؤزلری خومارلانیردی. کئفلی رولوندا ایدیک. باسقینچیلار اللرینده سلاح ائوه داخیل اولدولار. «قالخین آیاغا!» دئییب، هر ایکیمیزی حده‌لییه- حده لییه آددیمیزی، سویادیمیزی، آتالاریمیزین آدینی سوروشدولار. بیز تزه وئریلمیش آدلاری تمکینله بیر- بیر دئدیک. هاردان گلدییمیزی بیلدیلر. اونلار بیزدن حقیقی آدیمیزی دؤنه- دؤنه سوروشوردولار.
«آغاجان، بیز بئله آدام تانیمیریق، بابا، بیز تاجیر آداملاریق، توده چی – موده چی تانیمیریق. بیر قدر ده اوستونه قویوب، افسرین، به فرمایید (بویورون، زابطلر) بیزیمله نوش ائدین، خواهیش میکونیم (خواهیش ائدیریک) نوش ائدین، دئیه ندن سونرا اونلار بیزدن ال چکیب رد اولدولار.
اونلار گئدندن سونرا هامیمیز راحت نفس آلا بیلدیک. آلله چوخ شوکور کی، گتدیلر دئدیک ده، اشرف بئی چوخ ناراحات حالدا دئدی، «چوخدا اینانمایین کی، اونلار بیزدن بیر دفعه لیک گتسینلر. قاباقدا هله چوخ قورخولو ایشلر وار.
اشرف بئی بیزدن ده چوخ قورخوردو. او، قورخوردو کی، ائولریندن توده چی چیخیشا اونلارین آدی باتار، اؤزلری ده کی، بؤیوک انگه له دوشرلر. بو خطادان یاخشی قورتاردیق. بیز بیر نئچه ساعاتا بورالاری ترک ائتمه لی اولدوق. اؤزو ده بیزی همین آدلارلا و تاجیر پالتاریندا یولا سالدیلار.
بو ایشی آخشاما قویمادیلار. شیخ علی بئی بیزی اؤزونون ان اعتبارلی آداملاری ایله، گیزلی یوللارلا دوز تبریزه یولا سالدی. گئدرکن یولدا بئله بیر دهشتلی منظره‌نین شاهی‌دی اولدوق. قان ایچن، قددار شاه قوشونلاری کافیر آدلاندیردیقلاری مهاجیرلرین باشلارینی بده‌نلریندن آییریب، کسیک باشلاری یولون بیر حیصه سینه بده‌نلری ایسه او بیری حیصه‌یه آتیب اؤزلری ده اورتالیقدا حرکت ائدیردیلر. بئله لیکله، بیز چوخ چتینلیکلرله تبریزه گلیب چاتدیق. بوندان سونرا هر ایکی گنجین چتین گونلری باشلامیشدی. بیر نئچه گون ایدی کی، تبریز شاه قوشونلاری طرفیندن آلینمیشدی. شهرین چتینلیکله دوشمنلر طرفیندن آلینماسینا باخمایاراق، شهرین چوخ یئرینده و اطرافیندا هله ده توپ- توفنگ سسلری کسیلمهمیشدی. شهرین بیر چوخ کوچه لرینده، اؤز وطنلری اوغروندا جانیندان کئچن قهرمان ایگیدلریمیزین مئیتلری فرش اوزهرینده، بعضیلری ایسه یاریمجان اؤلو، یارالی وضعیتده یئره سرلهنیب قالمیشدیلار. شهرین بیر چوخ کوچه لرینده قان گؤلمهچه‌لری تئز-تئز گؤزه دهگیردی. شهر هرطرفلی شاه قوشونلاری طرفیندن احاطه اولونموشدو. گوجلو دوشمن الینده قاپی- پنجره لردن بئله باش چیخارماق اولموردو. آمریکا، اینگیلتره بورژوازییاسینین کمکینه آرخالانان شاهلیق اصول- اداره سینین هئگئمونلوغو اؤزونون ایچ اوزونو بو وضعیت ده گؤستریردی. اونلار بوتون آذربایجانا سوخولاراق، سلاحلی مداخله ائتمه یه باشلامیشدیلار. آذربایجانین شهر و کندلرینی آلیب، چوخ سرت تئررورا گیریشمیشدیلر. دوغما شهرلریمیزی یادلاشدیرمیشدیلار. بیزیمکیلرین بیر چوخو گئری چکیلمه‌یه مجبور اولموشدولار. قوهلر برابر اولمادیغیندان چوخلو قان آخیدیلمیشدیر. مرکزی کمیته موقتی گئری چکیلمه یی قرارا آلدی. بو واخت شهرده چوخ قاریشیق ایدی. هر گئجه آیری- آیری ائولرده قالیردیق، توده چیلری و اونلارا یاخین آداملاری یئرینده جه گوله- باران ائدیردیلر. من بو دهشتلی گونلرده اؤز حالیما یوخ دوستوم قارداشیم اولان انوشیروانین حالینا یانیردیم. بو قاریشیقلیقدا بیر- بیریمیزدن آیری دوشدوک. بو مصیبتلر هئچ واخت یاددان چیخمایاجاق.
کریموف صیاد آقامی اوغلو (داسی)