ائلدار موغانلی
معاصر گونئی آذربایجان ادبیاتی‌نین نثر قولو، قوجامان یازیچیمیز گنجعلی صباحی‌نین آدی‌لا باغلی‌دیر. آذربایجان دیلی و ادبیاتی اوزره آکادئمیک تحصیل صاحبی، دیل و ادبیاتین اینجه‌لیک‌لرینی و بدیعی خصوصیت‌لرینی دریندن بیلن، دوغما خالقی‌نین معنوی عالمینی یاخشی تانییان، جمعیتین داخیلینده‌کی قایدا- قانونلاری، اجتماعی و سیاسی مبارزه‌ده اؤیره‌نن قوجامان ادیب، اؤز دؤورو شرایطینی گؤستر‌ن پارلاق نثر اثرلری‌نین یارادیجیسی اولموشدور. بو اثرلر، اجتماعی قورولوشون گئرچکلیکلرینین شفاف بیر بدیعی گوزگوسو اولماقلا برابر، اجتماعی طلباتین جاوابی کیمی، ادیبین صنعت یؤنونو قاباریق شکیلده نمایش ائتدیره بیلمیشدیر.
ائنیش- یوخوشلو حیات
آنادان اولماسی‌نین یوز دؤرد ایل‌لیگینی قارشیلادیغیمیز استاد گنجعلی صباحی، ۱۲۸۵- ینجی گونش ایلی‌نین بهمن آییندا، “مرند” شهری‌نین یاخینلیغیندا “قانلی داغ” اته‌یینده یئرلشن “میاب” کندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. آتاسی یونس کیشی، مینلر آذربایجانلی کیمی‌یوخسوللوغدان، آجلیقدان و اجتماعی فلاکتدن جان قورتارماق اوچون، آرازین او تایینا کؤچمک مجبوریتینده قالمیشدیر.
یئددی یاشیندا هله اوشاق ایکن دوغما یوردو “میاب” کندینی ترک ائدیب، آرازین اوتایینا گئده‌ن گنجعلی، نهایت ۴۰ یاشیندا ایکن، ساچلارینا قار یاغمیش، حیاتین ائنیش- یوخوشلاریندان کئچمیش، شیرینلی-آجیلیقدان دویونجا دادمیش، ایستی سویوقلارینی سووودوقدان سونرا، آرزوسوندا اولدوغو دوغما یوردا، آنا وطنه دوغروگئری دؤنور.
۱۳۲۴- ینجی ایلده باش وئرمیش ۲۱ آذر انقلابی، دوغروداندا آذربایجانین سیماسینی دییشمیشدی. مستبد دؤولت یئرینه، دموکراتیک بیر رئژیم گلمیش، یئنی آزاد بیر حیات قوروجولوغونا باشلامیشدی.
گنجعلی صباحی اؤزونو یئنی‌دن دوغولموش کیمی‌حس ائدیر و یورولمازجاسینا، تبریز رادیوسونون ادبی بوراخیلیش شعبه‌سینده خالق شاعیری بالاش آذراوغلو ایله امکداشلیق ائدیر و تبریز دانشگاهی‌نین دیل و ادبیات شعبه‌سینده‌ده تدریس ائتمه‌یه باشلاییر.
گنجعلی‌نین بئله آزاد حیات سورمه‌سی چوخ چکمیر. آذربایجاندا عمله گلمیش آزاد و دموکراتیک حیات طرزی‌نین، بوتون ایرانا یاییلاجاغینی دویان آمریکا و انگلیس دؤولتلری و قولدور محمدرضاشاه، بو مقدس نهضتی قانا چکمک فیکرینه دوشورلر. ملت‌لر تشکیلاتیندا‌های- کوی سالیب ، آذربایجانین تجزیه اولدوغونو تهلوکه‌سیزلیک شوراسینا آپاریرلار و نهایت آذربایجاندا ایالت انجومنلری‌نین تهلوکه‌سیزلییینی تامین ائتمک بهانه‌سیله، اورایا قوشون چکیب، مثلی گؤرونمه‌ین جنایت‌لره ال وورورلار.
آذر آیی‌نین ۲۰- سینده، آذربایجان ملی حکومتی آمریکا سیلاحلاری‌نین قارشیسیندا تاب گتیره بیلمه‌ییب، دئوریلیر و شاه قوشونو جدی بیر مقاومته اوغرامادان تبریزین دروازالاریندا دوشرگه قورور. شاه جاسوسلاری‌نین تشبوثوایله فئودال‌لار و عسگر باققال‌لارین باشچیلیغی‌ایله سیلاحلانمیش قارا گروهلار، فاجعه‌لر تؤره‌دیر، مینلر انسانین قانینی تؤکورلر. آتالار اوغولسوز، گلینلر ارسیز، اوشاقلار آتاسیز قالیر. نه آخان قانلی گؤز یاشلارینا باخان اولور، نه‌ده آنالارین فریادینا. بئلهلیکله شاه قوشونلاری بیر “فاتح” کیمی‌آذر آیی‌نین ۲۲- سینده شهره دولورلار.
گنجعلی صباحی‌نین اضطرابلی گونلری و آجیلی آنلاری یئنه‌ده باشلاییر. آذرین ۲۳- ینده توتولور و مینلر آذربایجانلی کیمی‌ایشکنجه آلتینا آلینیر. نهایت “مهاجر” و “متجاسر” آدی‌لا نئچه آی زینداندا قالدیقدان سونرا، لرستانین بدرآباد منطقه‌سینده یئرلشن “قلعه مظفر”ه سورگون ائدیلیر و ایکی ایل اورادا قالماق مجبوریتینده قالیر.
۱۳۲۷- ینجی ایل شاه “عفو عمومی” اعلان ائدیر و بئلهلیکله گنجعلی سورگوندن یئنه‌ده باشی بلالی تبریزه ، عائیله‌سی‌نین یانینا قاییدیر. آنجاق اودا بیر چوخلاری کیمی‌اصیل معنادا عفو اولمامیشدی. تبریزده هئچ بیر ایش تاپا بیلمیر ،هارا گئدیرسه، بیر سابقه‌لی مجرم کیمی‌اونو قارشیلاییرلار. بو دؤزولمز شرایط بیر یاندان، دولانیشیقلاری‌نین چتین اولماسی‌ایسه باشقا بیر یاندان، گنجعلی‌نی تبریزدن چیخماغا وادار ائدیر و نهایت ۱۳۲۹- ینجی ایلین باهاریندا عائیله‌سی‌له بیرگه، تهرانا کؤچور و قارداشی – گؤرکملی رئژیسور صمد صباحی- نین یاردیمی‌ایله ایشه باشلاییر.
گنجعلی صباحی‌نین تهراندا یاشاماغی‌دا چوخ آغیر اولور، آنجاق او روحدان دوشمه‌دن، اؤز اجتماعی و ادبی فعالیت‌لرینه داوام وئریر. خصوصیله نئفتین ملی‌لشمه حرکاتی آلتیندا یارانان سیاسی آتموسفرده، او یولداشلاری‌لا بیرلیکده “آذربایجانلی‌لار انجومنی” و بو انجومنین نزدینده ” آذربایجان یازیچیلار و شاعیرلر مجلیسی”نی۱۳۳۱- ینجی ایلده یارادیر و تهراندا نشر اولان “بشریت” و “بشیر آینده” گونده‌لیک‌لری و چوخ تیراژلی “چلنگر” درگیسینده اؤز اثرلرینی یایماغا باشلاییر. گنجعلی‌نین “خائین” عنوانلی حکایه‌سی ائله ایلک دفعه چلنگر درگیسی‌نین سون اوچ ساییندا چاپ ائدیلیر.
قولدور محمدرضانین آرخاسی اولان آمریکا دؤولتی و باشقا استعمارچی‌لار، ایراندا گئدن ملی حرکاتین آتشینی سؤندورمک فیکرینه دوشورلر. شعله‌لنمکده، ظولم و فساد سارایلارینی یاندیریب، شاهلیق استبدادینا سون قویماقدا اولان آتشی، مینلرله آزادلیق قارتال‌لاری‌نین قانی ایله سؤندورورلر. “۲۸ مرداد” کودتاسی زیندانلارین آغزینی یئنی‌دن آچیر، سییا مامورلاری‌نین الیله ایشکنجه‌لر باشلانیر، دار آغاجلاری قورولور، سیلاحلار ایشه دوشور و وطنین ان شرفلی اوغول‌لاری آمانسیز اؤلومون آغزینا تاپشیریلیر. گنجعلی صباحی‌ده یئنی‌دن تعقیبه، آزار – اذیت‌لره معروض قالیر و اجتماعی حق‌لردن محروم کیمی، آغیر ایللری باشدان کئچیریر. بو محرومیت‌لر، سونرالار ساواکین تئز- تئز سورغو- سووال‌لاری‌لا کامیلله‌شیر و بهمن انقلابی‌نین غلبه‌سینه قده‌ر اوزانیر.
۱۳۵۷- ینجی ایل بهمن انقلابینی گؤردوکده، سانکی یئنی‌دن آنادان اولور. یاشی‌نین چوخ اولماغینا باخمایاراق تهراندا “آذربایجان یازیچیلار و شاعرلر جمعیتی” و ” آذربایجان انجومنی” نین یارانماسیندا جدی اشتراک ائدیر، “یولداش” ، “وارلیق” ، “انقلاب یولوندا”، “اولکر”، “گونش” و … مجله‌لرینده اؤز حکایه و ادبی- تنقیدی یازیلاری‌لا چیخیش ائدیر، ادبی محفیل‌لرده بیر آق‌ساققال کیمی‌حضور تاپیر، تهراندا یاشایان شاعیرلر و یازیچیلار جمعیتی‌نین اورگانی عنوانی‌ایله نشر اولونان “گونش” مجله‌سی‌نین بانیسی و آپاریجیلاریندان اولور ، ایللر بویو ایشیق اوزو گؤرمه‌ین اثرلرینی چاپا حاضیرلاییر و آذربایجانین مختلف شهرلرینده قورولان ادبی مراسیملرده اشتراک ائدیر. بئلهلیکله، اون‌لار ایل اوره‌یینده چکدییی آغری‌لاری آزادلیق شیرینلییی‌ایله دییشدیرمک ایسته‌ییر.
قوجامان ادیب گنجعلی صباحی‌نین اوزون ایللر ادبی- اجتماعی فعالیت‌لریندن تجلیل ائتمک اوچون، دوستلاری و شاگیردلری طرفیندن حاضیرلیق آپاریلیر، حاققیندا یازیلان شعر و باشقا یازیلار توپلانیلیر، مراسیمین پروگرامی‌استادین اؤز اطلاعسی‌لا یازیلیر، آنجاق اجل آمان وئرمیر و معاصر دموکراتیک نثریمیزین بانیسی، قوجامان ادیب و آذربایجانین اونودولماز اجتماعی شخصیتی استاد گنجعلی صباحی ۱۳۶۸- ینجی ایل شهریور آیی‌نین ۱۵- ینده، ۸۳ یاشیندایکن دونیاسینی ده‌ییشیر و ابدیته قوووشور.
استاد صباحی شخصیتی و صنعتی پرستشکارلاری، اجلین آمان وئرمه‌دییی ایشی یئنی‌دن یئرینه یئتیرمه‌یه چالیشیرلار و نهایت ۱۳۸۳-ینجی ایلین مهر آییندا، ساهر، صابر و نباتی ادبی انجومنلری، آذری مجله‌سی، خانه فرزندان آذربایجان و بیر سیرا ادبی- مدنی درنک‌لر، آذربایجان شاعر و یازیچیلاری طرفیندن بئله بیر بیلدیریش یاییلیر:
” آذربایجانیمیزین گؤرکملی یازیچیسی، فداکار معلمی، استاد گنجعلی صباحی‌نین آغیرلاما مراسیمی، مهر آیی‌نین ۱۷- سینده تهرانین بهمن مدنیت ساراییندا کئچیریله‌جکدیر. بو آغیرلامایا قاتیلماق ایسته‌ین حؤرمتلی قلم صاحیبلریندن ایسته‌نیلیر معاصر آذربایجان نثری‌نین آتاسی، استاد گنجعلی صباحی‌نین حیات و یارادیجیلیغی‌ایله باغلی اثرلرینی، آغیرلاما مراسیمین آپاریجی هیاتینه چاتدیرسینلار.”
بئلهلیکله مهر آیی‌نین ۱۷-سینده، بهمن مدنیت سارایی‌نین شهید آوینی زالی، مثلی چوخ آز گؤرونن طمطراقلی بیر آغیرما مراسیمی‌نین شاهدی اولور.
مبارزه‌ده یوغرولموش یارادیجیلیق
استاد صباحی صنعتی‌نین ان باشلیجا سجیه‌سی، دؤرون ادبی حرکاتـینی یؤنملندیرمک و خصوصیله نثریمیزی دموکراتیک ماهیته یئیه‌لندیرمک و ادبی بیر آخیما چئویرمه‌سی‌دیر. نئجه کی، قوجامان یازیچی‌نین ادبی- بدیعی تأثیر گوجو بو گون ده دموکراتیک نثره مراجعت ائدن یازیچیلاریمیزی اؤز شعالاری آلتـینا آلیر و جمعیتین حیاتـی ایله علاقه‌دار مسئله‌لرین نئجه حل ائدیلمه‌سینی، یازیچیلاریمیزین اثرلرینده آیدینلاشدیریر.
گنجعلی صباحی‌نین ادبیات عالمینده آتدیغی ایلک آددیملار، آذربایجان خالقی‌نین ملی آزادلیق حرکاتـی عر‌فه‌سینده اولوب، یارادیجیلیغی‌نین چیچکلنمه دؤرو ایسه، نئهضتین مغلوبیتیندن سونرا باشلامیشدیر. او، اوزون مدت حبس و سورگونده قالسادا، همیشه خالق و وطن حاققیندا دوشونور، دوشوندوکلرینی بدیعی اثر سویه‌سینه قالدیرماق آرزوسو ایله یاشایـیر. تصادوفی دئییل کی، یازدیغی حکایه و ادبی تنقیدی مقاله‌لرینده ده، وطن ایدئآللاری و خالقیمیزین باشیندان کئچن قانلی- قادالی احوالاتـین، دیدرگین آذربایجانلی‌لارین اجتماعی طالئعی‌نین و صینیفلی جمعیتده یاشایان یوخسول انسانین اجتماعی عدالت اوغروندا آپاردیغی مبارزه‌نین شاهیدی اولوروق. یازیچی‌نین اثرلری‌نین اساس مؤوضوسو آذربایجان خالقی‌نین کئچیرتدییی آغیر تاریخی آنلاری و یاشادیغی عذابلی و ایشکنجه‌لی حیاتـی اولموشدور.
حکایه‌چی‌لیک
قوجامان ادیبین حکایه ساحه‌سینده‌کی قلم محصول‌لاری، “قارتال” و “حیات فاجعه‌لریندن” آدلی کیتابلاریندا بیر یئره توپلانیبدیر.
“قارتال” کیتابینا: “قارتال”، قوجالیقدا یورغالیق”، گول دسته‌سی”، “آنا قلبی”، “عارسیز قافار”، “کئفلی”، “اؤز آرامیزدا قالسین”، “حیات آجیلیقلاریندان” و “اوشاق اوسته ساواش” حکایه‌لری داخیلدیر. بوتون بو حکایه‌لرده، یازیچی‌نین عمده موضوعلاری: انسان یاشایـیشی، آذربایجان قادینی و آنا سیماسی، اجتماعی محرومیت‌لر و سیخینتـی‌لار و ان مهمی، فئودالیسم قورولوشونون اخلاقی، اجتماعی و مدنی کئیفیتلری‌دیر.
قارتال مجموعه‌سینده‌کی حکایه‌لرین بدیعی فضاسی ائله جانلی، قهرمانلارین اجتماعی مناسبت‌لری ائله دولغون، ایکی قوطبلی جمعیتین اخلاقی آنلاملاری، کندلردن شهره اوز قویان یوخسول عایله‌لرین عذابلی معیشتی‌نین بدیعی تصویری ائله ایناندیریجی و تأثیر ائدیجی‌دیر کی، اوخوجو سانکی اؤزو او حادثه‌لری گؤروب و یاشامیشدیر. بو حکایه‌لرین اساس مزیتی و یوکسک ادبی دیری اونلارداکی طبیعی داورانیش، اجتماعی تیپ‌لر و جانلی و دولغون دیالوقلاردیر. بو کیفیت‌لر گنجعلی صباحی‌نین اجتماعی گئرچک‌لیک صنعت اوسلوبوندا باجاریقلی بیر یازیچی اولدوغونو گؤستریر.
“قارتال” حکایه‌سی آذربایجان کندلی قادینی‌نین فداکارلیغی و انسانی دویغولاری‌نین ترنّومو ایله یاناشی، فئودال عایله‌سی‌نین اخلاقی دوشگونلوکلری‌نین، صینیفلی جمعیتده انسانلیق دیرلرینه خور باخیلماسی‌نین و اجتماعی فلاکتین بدیعی تجسّومودور.
“قوجالیقدا یورغالیق” حکایه‌سینده، یازیچی اؤزونو بازار چرچیوره‌سینده امانتدار بیر انسان کیمی‌تانیتدیرماغا چالیشان «حاجی فرج»ین سیماسیندا، او کیمی‌لرین ایچه‌ری چیرکین‌لیک‌لرینی و جیلیز حیسلرینی ایفشا ائدیر و یاراتدیغی تیپین فیریلداقچی بیر عنصر اولدوغونو و یوخسول عایله‌لرین یوخسول‌لوغوندان وار- دؤولتی اعتباریله سوءاستفاده ائتمه‌سینی، گیزلی طنز دیلی ایله قامچیلایـیر.
کیچیک حجملی “گول دسته‌سی” حکایه‌سی گنجعلی‌نین اؤز باشینا گلن و اولموش بیر کیفیت‌دیر. یازیچی لرستانین “قلعه مظفر” کندینده سورگونده اولارکن، فئودالیزم قورولوشونون تانیدیغی و گؤردویو سیماسینا، اوردا دا شاهید اولور. کیچیک یاشلی قوللوقچو و خانیم آراسیندا اولان موناسبتین نئجه ده عدالت‌سیز اولدوغونو و زحمت آداملاری‌نین قدیربیلن‌لیک کیمی‌انسانی بیر سجییه‌یه مالیک اولدوغونو، بدیعی شکیلده نمایش ائتدیریر و صینیفلی قورولوشدا حؤکم سورن عدالت‌سیزلیک علئیهینه جمعیتین ناموسلو، زحمتکش آداملاری‌نین اعتراض و غضب‌لرینی‌هایقیریر.
مجموعه‌‌ده “عارسیز قافار”، “کئفلی”و “اؤز آرامیزدا قالسین” کیمی‌حکایه‌لرده، یازیچی موضوع اعتباریله یارادیجیلیق اوسلوبونا صادیق قالماقلا برابر، دئییم طرزینه چئویک‌لیک، الوانلیق و شیرین‌لیک باغیشلایاراق، یازیچیلیغی‌نین باشقا بیر یؤنو ایله اوخوجوسونو تانیش ائدیر؛ او دا قوجامان ادیبین اؤزونه مخصوص طنز دیلی‌دیر. یازیچی‌نین بیر چوخ اثرلرینده گیزلی بیر طنزین ایزینی و دادینی دویماق اولار، آنجاق بو حکایه‌لرده، بو ایزلر داها جیغیرلانیر و یازیچی‌یا مخصوص بیر سجییه داشییـیر. بو اؤزل‌لیک، گنجعلی یارادیجیلیغیندا محتوا و قالیبین بیر- بیرینی تاماملاماسیندا داها قاباریق شکیلده گؤزه چارپیر.
گنجعلی‌نین بیر چوخ اثرلری‌نین قهرمانی اونون شخصن اؤزو و موضوعسو‌ایسه یاشاییشیندان دوغان بدیعی کیفیت‌لردن عیبارت‌دیر کی، بونلار اونون قلمینده بدیعی‌لشیر و شخصی‌لیکدن چیخاراق، عوموم خالق سجییه‌سی داشییـیر.
“قارتال” مجموعه‌سینده “حیات آجیلیقلاریندان” عنوانلی حکایه، بلکه ده قوجامان ادیبین ان آغیر گونلری‌نین بدیعی ایفاده‌سی کیمی‌دیر. گنجعلی معلم بو حکایهده آغریلی- آجیلی گونلرده دایاغی سایـیلان “حبیبه”خانیمین اؤلوم آنلاری‌لا برابر، قیرخینجی اون ایللییین باشلانیش چاغلاریندا جمعیتده‌کی اجتماعی دیرلرین پوزولماسینی و پولون، حیاتـین بوتون ساحه‌لرینده آت اویناتماسینی اوخوجوسونا چاتدیرا بیلمیشدیر.
“قارتال” مجموعه‌سی‌نین سون حکایه‌سی “اوشاق اوسته ساواش” آدلانیر. بو کیچیک حکایهده یازیچی مودروک بابالارین کلاملاریندان و خالقین سؤز خزینه‌سیندن فایدالاناراق، آتالار سؤزونون بؤیوکلویونو بیر کیچیک بدیعی اثرده اوخوجوسونا گؤستره بیلمیشدیر.
گنجعلی صباحی‌نین ایکینجی حکایه‌لر مجموعه‌سی “حیات فاجعه‌لریندن” آدلانیر. بو کیتابدا قوجامان ادیبین “حیات فاجعه‌لریندن”، “خائن”، “اووچو” و “شرفلی اؤلوم” کیمی‌هم ادبی- بدیعی جهتدن و هم ده حجم اعتباریله، ان سانباللی اثرلری داخیل ائدیلیب‌دیر.
۱۳۲۹- نجی ایلده یازیلمیش “حیات فاجعه‌لریندن” آدلی اوزون حکایه، ارباب- رعیت‌‌لیک قورولوشونون تؤرتدییی فاجعه‌لردن و خالقین دموکراتیک ایدئآل‌لار اوغروندا آپاردیغی مبارزه‌دن بحث ائدیر. یازیچی‌نین یاراتدیغی بدیعی فضالاردا، آذربایجان کند‌لرینده حؤکم سورن ابتدایی حیات طرزی، دؤزولمز یاشایـیش شرایطی و خالقین اربابلار طرفیندن نئجه تحقیر اولونماسی و زحمت آداملاری امک‌لری‌نین تالانماسی، چوخ گؤزل بدیعی ایفاده‌سینی تاپیر. ظولمت دونیاسی طبیعی بویالارلا تقدیم اولور و قارانلیقلار عالمیندن آیدین اوفوقلره و ایشیق دونیایا چکیلن حیات یولو نیشان وئریلیر.
حکایهده یارانان تیپ‌لر، مولفین ان باشلیجا صنعت اوغورلاریندان حساب ائدیلیر. ایکی قوطبلی جمعیتین نوماینده‌لرینی تمثیل ائدن “قدرت” و “چنگیزخان”، یازیچی‌نین خلق ائتدییی برجسته تیپ‌لردیر. تحقیر اولونان آذربایجان رعیتی‌نین تمثالی قدرت‌ده و زوراکیلیق، ظولوم و فئودال صینفی‌نین نوماینده‌سی چنگیزخان سیماسیندا.
مولکدارلار نوماینده‌سی چنگیزخان، چوخ اختیارلی آدام کیمی‌تقدیم اولونور. قانون، ژاندارما، دؤولت، ایداره‌لر و قورولوشون بوتون قایناقلاری اونون خیدمتینده‌دیر. چنگیزخانین، رعیت‌لری تحقیر ائتمک، حبسه آلماق، خیرمانلارینی داشیماق، ائله‌جه‌‌ده اونلارین ناموسلارینا خور باخماق ایمکانی واردیر؛ آنجاق بو ایمکانلارا باخمایاراق، چنگیزخان معنوی جهتدن شیکست، یوخسول و قورخاق‌دیر. یاخالانان واخت، “منی اؤلدورمه، آماندیر، آنلامامیشام، غلط ائله‌میشم” – دئیه، قدرته یالواریر. اؤزوندن گوجلولر قارشیسیندا سیچانا دؤنن بو تیپ، اؤزوندن عاجیزلری‌نین قاباغیندا یـیرتـیجی قورد کیمی‌اولور. عکسینه، یازیچی، قدرت تیپینده، قارانلیقلار عالمینده اینام، صداقت، پاک‌لیق و ایگیدلیک سیمبولو اولان آذربایجانین غیرتلی اوغلو صورتینی یارادیر. او، ساده کندلی‌دیر، لاکین بوتون قووّه‌سیله قارشیسینا چیخان چنگیزخان‌لا پنجه‌لشمکدن ال چکمیر و قورخمور. هر آددیمدا چنگیزخانین اوستونه شیغییـیر. فقط اؤزباشینا قانونلار، اونو زنجیرله‌ییب، حبس‌خانالار کونجونه آتدیقدان سونرا، اوستونلوک چنگیزخان طرفه کئچیر. لاکین بو دا ظاهیری اوستونلوک اولور. چونکی قدرت حبس‌ده اولاندادا معنوی و انسانی کیفیت‌لرینه گؤره اوستونلوک قازانمیشدیر.
گنجعلی صباحی‌نین بو اوزون حکایه‌سی، موللیفین یاراتدیغی اثرلر سیراسیندا اؤزونه باشلیجا موقع آلان بیر اثر‌دیر. اثرین خصوصی کیفیتی اونون صمیمی‌دیلی، فضالارین یاراتدیغی دوغما‌لیق و عاطیفه یوکلو تصویرلر، شخصیت‌لرین طبیعی‌لیگی، موضوعنون عئینی‌لیگی و ان باشلیجاسی، یازیچی‌نین یارادیجیلیق قدرتی اولموشدور. حکایه‌نی اوخودوقدان سونرا، اوخوجو اوزون مدت اؤزونو حکایهده یارانان بدیعی فضالاردان آیـیرا بیلمیر.
استاد گنجعلی صباحی‌نین اثرلری سیراسیندا اؤزونه مخصوص د‌ه‌یر قازانان، “خائن” حکایه‌سی‌دیر. بو اؤزل‌لیک اوندان یارانیر کی، یازیچی بو اثرینده باجاریغینی و صنعتکارلیق قابیلیتینی، مهم بیر تاریخی کیفیتین بدیعی دیلده ایفاده ائتمه‌سینده اوزه چکیر. حکایهده اوخوجو، رئال بیر سیاسی و تاریخی کیفیتین گئدیشاتـینی و بو کیفیتده رول اوینایان سیاسی اویونچولارین داورانیشی‌لا تانیش اولور. بدیعی دیلده تصویر اولونان بو تاریخی دؤور، ایران چرچیوه‌سینده گئدن ملی استقلال حرکاتـی‌نین آغلی- قارالی ادبی سندی‌دیر. امپریالیست‌لرین یاراتدیغی ۲۸ مرداد کودئتاسی و اوندان سونرا قورولان دار آغاجلاری و اعدام مئیدان‌لاری، خالقین یادداشیندان هئچ واخت سیلینمه‌ین خاطیره‌یه چئوریلیب. عئینی حالدا، اوتوزونجو اون ایل‌لیگین بیرینجی ایلینده ایران سوییه‌سینده گئدن ملی استقلال و آزادلیق حرکاتـی و بو حرکتین نتیجه‌سینده قولدور شاهین اؤلکه‌دن قاچماسی، ایران خالقلاری‌نین سیاسی مبارزه‌سینده، یاددان چیخمایان نائلیت‌لردن‌دیر. بو نائلیت و مقبولیتی، مولیف چوخ بدیعی دیلده “خائن” حکایه‌سینده اوخوجوسونا چاتدیرا بیلیبدیر.
استاد گنجعلی صباحی‌نین حکایه‌لری ایچری‌سینده، “حیات فاجعه‌لریندن” ، “خائن” و “شرفلی اؤلوم” حکایه‌لری، ادبی اوچلوک ماهیتی داشییـیر. اونا گؤره کی، هر اوچ حکایه‌نین اساس موضوعسو خالقین مبارزه‌سی و باشلیجا قهرمانی خالق‌دیر. سانکی یازیچی ایران و آذربایجان خالقلاری‌نین مبارزه تاریخینی اوچ بؤلومده وئریر و یاخود بو تاریخین اوچ قاتـینی آچیر. بیرینجی اثرده خالقین فئودالیزمه قارشی مبارزه‌سینی گؤستریر، ایکینجی حکایهده استثمارچی حاکیم صینیف‌لرین باشچیسی، اؤز حؤکمرانلیق خاطیرینه خالقی امپریالیست‌لره ساتان خائن شاهین اوزوندن پرده گؤتورور و اوچونجوسو- “شرفلی اؤلوم” حکایه‌سینده خالقین غدار و ظولم‌کارلارلا مبارزه‌سینده اؤلومله اوز- اوزه دایانمیش و باشی اوجالیقلا شرفلی اؤلومو، شرف‌سیز یاشاماقدان اوستون توتان، آذربایجانلی بیر قهرمان دؤیوشچونون معنوی اوستونلویوندن و دوشمانلا باریشماماز‌لیغیندان دانیشیر. “شرفلی اؤلوم” حکایه‌سی، گنجعلی‌نین ادبی اوچلویونون موضوع اعتباریله پارلاق اوستونلویودور.
استادین “حیات فاجعه‌لریندن” عنوانلی حکایه‌لر مجموعه‌سینه بیر حکایهده داخیلدیر. اودا یازیچی‌نین دوستو «حسین جاوید»ین خاطیره‌لری اساسیندا یازیلان “اووچو” حکایه‌سی‌دیر. بو حکایه‌ده‌ده مولیفی ماراقلاندیران، خاطیره‌نین انسانی موضوعسودور و بو غایه، گنجعلی‌نین باشقا اثرلرینده اولدوغو کیمی، “اووچو” حکایه‌سینده‌‌ده اؤز اوخوجوسویلا عئینی و عاطیفی مناسبت قورا بیلیر.
ادبیاتشناسلیق
قوجامان ادیبیمیز استاد گنجعلی صباحی تکجه حکایه ساحه‌سینده ادبی جریانین سیماسینی معین‌لشدیرن یازیچی یوخ، بلکه ادبیاتشناسلیق ساحه‌سینده‌ده تأثیر ائدیجی صنعتکارلاردان اولوب و اغراقسیز دئمک اولار کی، حکایه کیمی‌بو ساحه‌ده‌ده او جنوب ادبیاتیندا ایره‌لی سورولن ادبی- تنقید نظریه‌لری‌نین اساسینی قویان اولوبدور.
استادین “شعریمیز زامانلا آددیملایـیر” کیتابیندا توپلانمیش مقاله‌لر، گونئی آذربایجان شاعیر و یازیچی‌لاریندان سهند، ساهیر، محزون،هاشیم ترلان و سؤنمز کیمی‌سؤز اوستالاری‌نین یارادیجیلیقلارینا حصر ائدیلمیشدیر. بو جهتدن استادین «شعریمیز زامانلا آددیملایـیر» کیتابیندا خالق شاعیرلری سهند و ساهیر یارادیجیلیغینا بیر باخیش، محزونون حیات و یارادیجیلیغی، سؤنمزین آغیر ایللر و عیسا‌نین سون شامی‌کیتابلارینا بیر نظر و‌هاشیم ترلان شعری حاققیندا یازیلان مبارز شاعیر مقاله‌لری، جنوب ادبیاتشناسلیغیندا خصوصی علمی- ادبی ده‌یره مالیک‌دیر. استادین اؤلمز ادیب جلیل محمد‌قلی‌زاده‌نین “آنامین کیتابی” درام اثری‌نین و خالق شاعیری صمد وورغونون “آی‌گون” پوئماسی‌نین تحلیلینه حصر ائتدییی “ادبیاتین اجتماعی حیاتدا تأثیری” آدلی مقاله‌‌سی‌‌ده چوخ ده‌یرلی ادبی تنقیددیر. بو کیتابدا، یازیچی‌نین کلاسیک‌لریمیزه قارشی توتدوغو صنعتکارلیق موقعی‌‌ده، اوخوجولارینی خصوصیله راضی سالیر.
فیلولوگیا علملری دوقتورو صابیر نبی‌اوغلو دئییر: “نثر معاصر طلب‌لره جاواب وئره بیلمک اوچون، مرکّب و چوخ شاخه‌لی کیفیت‌لر عالمینه باش وورمالی، اجتماعی ترقّی‌یه خیدمت ائده بیله‌جک کیفیت‌لری اوزه چیخارمالی، صنعتکارلیغین چوخ چالارلی، مین بیر رنگ و بویالی سیرلرینه یییه‌لنمه‌لی‌دیر. یالنیز یوکسک ایدئآلین صنعتکار زحمتی ایله، صنعتکارلیق سیرلری ایله وحدتی‌نین گؤزل بدیعی اثر نمونه‌لری یاراداجاغینا اومید باغلاماق اولار. جنوب حیاتـیندا، جنوبون ادبی محیطینده بو طلبه زنگین و عوضسیز زمین واردیر”.
دوغروداندا معاصر ادبیاتیمیزین نثر قولونو نظرده توتاراق، اثرلرینده مختلف شاخه‌لی رئال کیفیت‌لر عالمینه باش ووران، اجتماعی ترقّی‌یه خیدمت ائدن کیفیت‌لری بدیعی دیل‌له اوزه چیخاران و صنعتین چوخ چالارلی سیرلرینه ییه‌له‌نن شخص، گؤرکملی قوجامان ادیبیمیز استاد گنجعلی صباحی‌دن باشقا، بیرینجی کیم اولا بیلر؟ هله ادبی محیطیمیزین، نئچه- نئچه گنجعلی یاراتماغا، گنجعلی بسلمه‌یه زنگین و عوضسیز شرایطی واردیر.
قایناقلار:
۱- قارتال، گنجعلی صباحی، فرزانه نشریاتـی، تهران – ۱۳۵۷٫
۲- حیات فاجعه‌لریندن، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – ۱۳۵۹٫
۳- شعریمیز زامانلا آددیملاییر، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – ۱۳۶۰٫
۴- اؤتن گونلریم، گنجعلی صباحی، دونیا نشریاتـی، تهران – ۱۳۷۲٫
۵- جنوبی آذربایجان ملی- دموکراتیک ادبیاتی، صابر امیروف، باکی – ۲۰۰۰٫
۶- ییرمینجی عصر جنوبی آذربایجان ادبیاتیندا دموکراتیک ایدئآل‌لار، مقاله‌لر مجموعه‌سی، باکی – ۱۹۹۰٫
۷- جنوبی آذربایجان ملی شعورو، ودادی مصطفی‌یو، آلمان، ۱۹۹۸٫